De recent verschenen roman van Michel Houellebecq, La carte et le territoire, is gratis op internet te lezen. Florent Gallaire, een advocaat gespecialiseerd in digitale rechten*, vindt dat Houellebecq zo veel uit drie artikelen in Wikipedia heeft overgenomen dat zijn roman net als de gebruikte bron onder de Creative Commonslicentie valt en heeft het werk om die reden integraal op RapidShare gezet.
Houellebecq-vertaler Martin de Haan — die ook werkt aan een vertaling van La carte et le territoire — wijdde op het blog dat hij met Rokus Hofstede deelt al eerder aandacht aan de affaire die in Frankrijk rond het vermeende plagiaat in La carte et le territoire is ontstaan. In september van dit jaar publiceerde Vincent Glad onder de woordspelige titel La possibilité d’un plagiat (De mogelijkheid van een plagiaat) op Slate namelijk al een vergelijkende analyse compleet met tekstvoorbeelden van de gewraakte stukken tekst: artikelen op de Franse wikipedia over Frédéric Nihous, Beauvais en de huisvlieg, en de versie van Houellebecq in zijn laatstverschenen roman.
Le Monde en de webkrant Rue89 berichten erover.
*) Voor meer informatie over digitale rechten, zie de site van SURF.
Algemeen directeur Gilles Haéri vertelde het Franse persbureau AFP dat Flammarion volgende week het complete oeuvre van Houellebecq (13 titels) als e-boek uitgeeft op de met Gallimard en La Martinière gedeelde site Eden-Livres. De digitale versies zullen twintig procent goedkoper zijn dan de papieren uitgave. BibliObs, het literaire blog van Le Nouvel Observateur, plaatste op 6 september al een gefilmde reactie van de schrijver op de aantijgingen.
Ha Richard,
Merkwaardige situatie toch wel. Strikt gesproken is citeren in een roman (en al helemaal zonder bronvermelding) altijd al een auteursrechtelijk probleem geweest, volgens mij deed iedereen gewoon een oogje dicht zolang de auteur maar niet plagieerde om te pronken met andermans veren. En nu blijkt de “alles gratis”-community dus ineens roomser dan de paus, terwijl het een procédé betreft dat waarschijnlijk zo oud is als de kunst zelf…
En nu heeft ook de Nederlandse pers het opgepikt. De roman staat overigens al een tijdje online, ik stuit er vaak op als ik bepaalde woordcombinaties zoek.
De papieren man bracht het nieuws maandag ook. De Volkskrant schrijft dat niet is gebleken dat Gallaire het boek zélf als download aanbiedt. Op het moment dat dit blogstukje werd gepubliceerd, afgelopen zaterdag, was dat nog wél het geval. Gallaire schrijft vandaag op zijn blog dat hij onverminderd overtuigd is van de juistheid van zijn juridische redenering, maar dat hij toch de eis van uitgeverij Flammarion inwilligt om de koppeling naar de download van zijn blog te verwijderen.
Hm. Het boek staat nog gewoon online, zoek bijvoorbeeld maar eens op ‘proposition d’une blanquette de veau‘…
Je hebt gelijk, maar Toujours debout !!! is niet de plek waar Gallaire het had geparkeerd. Die had het boek op RapidShare gezet. Overigens schrijft Gallaire dat hij erin heeft toegestemd de kóppelingen naar de download van zijn weblog te halen, ‘j’ai cependant accédé à la demande de Flammarion de retirer du site les liens permettant de télécharger l’œuvre’, maar over de download zélf schrijft hij niks. Toujours debout !!!, de vindplaats van het citaat dat je geeft, is kennelijk een forum voor rechtenvrije software en ‘ceux qui en ont marre de la dictature de Bill Barrières’. Of het banden onderhoudt met Gallaire weet ik niet.
Nog even over de redenering van Gallaire. Volgens hem is de oorspronkelijke Creative Commons-licentie van Wikipedia door het citeren automatisch ook van toepassing op het boek van Houellebecq. De licentie zegt namelijk dat overname/bewerking is toegestaan onder voorwaarde dat de nieuwe tekst onder dezelfde licentie valt. Maar mij lijkt dat de omgekeerde wereld: als je mensen toestemming geeft om door je tuin te lopen mits ze een hoed op zetten, betekent dat nog niet dat iedereen die door je tuin loopt ook echt een hoed op heeft…
Houellebecq zou tekstdelen hebben overgenomen uit drie artikelen op de Franse Wikipedia (Nihous, de huisvlieg en het stadje Beauvais). Alain Beuve-Méry wijst er in Wikipédia est-il un auteur ? in Le Monde (achter de kassa) op dat Wikipedia in juridisch opzicht noch een auteur, noch een uitgever is, maar een website beheerd door de Wikimedia Foundation. In beginsel hebben de auteurs van de Wikipedia-artikelen het auteursrecht, maar vaak zijn die artikelen het resultaat van een samenwerking tussen meerdere auteurs, die soms een pseudoniem gebruiken en er soms voor kiezen anoniem te blijven. In beginsel kunnen die auteurs ervoor kiezen inbreuk op dat auteursrecht voor de rechter te brengen, maar in de praktijk leidt dat tot langdurige, kostbare procedures met een onzekere afloop, aldus David Monniaux van Wikimédia France, die het vergelijkt met fietsendiefstal. Een fietsendief kan gevangenisstraf krijgen, maar in de praktijk weigert de politie een aangifte op te nemen als de eigenaar geen bon en serie-, chip- of framenummer heeft. Zolang de eigenaar zijn rechten op de fiets niet kan laten gelden, gaat de fietsendief vrijuit, hoewel zijn daad natuurlijk nog steeds strafbaar is. Beuve-Méry concludeert dat (commercieel) hergebruik van Wikipedia-artikelen volgens de Creative Commonslicentie wel degelijk mogelijk is en dat Wikipédia France om die reden zo terughoudend heeft gereageerd op de kwestie-Houellebecq. Wikipédia erkent dat er sprake lijkt van plagiaat (‘emprunt‘), maar wijst er ook op dat de geleende passages van ‘een zekere alledaagsheid’ (‘une certaine banalité rédactionnelle‘) getuigen.
Maar volgens Irène Delse stelt Beuve-Méry de verkeerde vraag. De vraag is niet of Wikipedia een auteur is, maar wat de consequenties zijn van hergebruik van een werk dat onder de Creative Commomslicentie valt. Wikimedia verlangt niet van haar auteurs dat ze hun auteursrecht overdragen, maar bepaalt wel dat ze ermee instemmen dat hergebruik van hun tekst onder de CC-licentie valt. Volgens de licentie Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen mogen gebruikers het werk ‘kopiëren, verspreiden en doorgeven’ en het ‘remixen’ of er ‘afgeleide werken [van] maken’, op voorwaarde dat de door de maker of licentiegever aangegeven naam wordt vermeld en met dien verstande dat in het geval van een bewerking ‘het daaruit ontstane werk uitsluitend krachtens dezelfde licentie als de onderhavige licentie of een gelijksoortige licentie [kan] worden verspreid’ — het zogenaamde ‘virale effect‘ van de CC-licentie. Kortom: zelfs als Houellebecq passages uit de Wikipedia in bewérkte vorm in Carte et territoire heeft opgenomen, valt dat werk onder de ‘onderhavige of een gelijksoortige’ licentie. In zijn Remerciements noemt Houellebecq Wikipedia overigens niet.
De vraag is volgens mij dus wanneer een stuk tekst ophoudt bewerking te zijn en ‘eigen werk’ wordt, wanneer een ‘emprunt’ van een zodanige ‘banalité rédactionnelle’ is dat het geen ‘bewerking’ in termen van de CC-licentie meer kan worden genoemd, of om binnen jouw hoedendragermetafoor te blijven, of uit (bijvoorbeeld) de vergelijkende analyse op het weblog Slate blijkt dat Houellebecq sinds zijn wandeling door de Wikipediatuin genoeg afstand heeft genomen van de indrukken die hij daar heeft opgedaan.
Voor korte citaten geldt volgens de Franse Code de la propriété intellectuelle, artikel L.122-5 3° a dat de naam van de auteur en de bron eenduidig moeten worden vermeld.
Ik denk hier twee dingen over, Richard. Ten eerste lijkt het mij juridisch en logisch onmogelijk om via een licentie te decreteren dat élk hergebruik automatisch onder diezelfde licentie valt (immers: de hergebruiker heeft zijn handtekening daar niet onder gezet, hij kan het ook oneens zijn met de voorwaarden en de tekst gewoon ouderwets jatten; er bestaat geen enkele wet die niet kan worden overtreden). En ten tweede kun je natuurlijk heel makkelijk betogen dat inbedding van een citaat in een literair werk vanzelf al de nodige afstand tot de bron kan scheppen. O, en dan natuurlijk nog een derde overweging: hoe zit het met een vertaling van een boek waarin dit soort dingen gebeuren? Gaan we straks ook gratis Nederlandse versies online aantreffen?
Ik ben geen jurist, dus ik waag me niet aan een oordeel over je eerste overweging, maar is het niet zo dat je met het gebruik van Wikipedia automatisch akkoord gaat met hun gebruiksvoorwaarden?
Je slotvraag is de reden dat we de kwestie hier aan de orde hebben gesteld. Interessante vraag. Aan de ene kant lijkt het me dat de vertaler met de vertaling een eigen werk schept waarop auteursrecht rust. Je kunt geen inspiratie opdoen in de Nederlandse Wikipedia, want daarin is geen lemma over Nihous opgenomen en de stukken over Beauvais en de huisvlieg verschillen duidelijk van de Franse tekst. Aan de andere kant… Als de brontekst door het genoemde virale effect is ‘besmet’ met de CC-licentie en de juridische gemeenschap meegaat in die redenering, geldt de vertaling dan als een ‘afgeleid werk’ en valt die dan ook onder diezelfde licentie?
Een vertaling wordt auteursrechtelijk beschouwd als een nieuw werk, dus ik ben niet heel erg bang voor de CC-besmetting (maar ik zal voor de zekerheid wat extra vitamine CC innemen). Overigens is het natuurlijk wel tamelijk gewaagd om, zoals Gallaire doet, een hele roman van 428 pagina’s te beschouwen als een “bewerking” van een paar citaten die erin staan. De rechter zou ongetwijfeld een streep halen door die redenering, en Houellebecq hooguit beboeten voor ongeoorloofd hergebruik van die paar passages.