Een prachtige voorzet. Op maat gesneden. We hoeven ’m alleen nog in te koppen. Le Monde plaatste op 1 maart een artikel over de vertaalkundige aspecten van Sarkozy’s belediging. Op 23 februari stortte de Franse eerste burger de fiolen van zijn toorn uit over de bezoeker van een landbouwbeurs die weigerde zijn hand te schudden, sterker nog, die ervan gruwde door hem te worden aangeraakt (‘Touche-moi pas, tu me salis‘). Een fijn mediamoment, dat wereldwijd de voorpagina’s haalde.
Reden voor de Franse krant na te gaan hoe de woorden van de president in den vreemde waren vertaald. Een korte inventarisatie: ‘Then get lost, you poor jerk!‘ (International Herald Tribune), ‘Get lost then you bloody idiot, just get lost!‘ (BBC), ‘Vai via, vai via, allora, povero coglione‘ (La Stampa), ‘Rajá, pobre pelotudo‘ (Clarín), ‘¡ Lárgate, pobre imbecil !‘ (El País), ‘Dann hau doch ab, du armseliger Dummkopf‘ (Die Welt), ‘du Idiot‘ (Der Spiegel) of ‘du Blödmann‘ (Der Tagesspiegel). De Poolse versie is een verhaal apart. President – destijds nog burgemeester – Lech Kaczyński had een voorbijganger die de euvele moed had hem aan te spreken ‘Spieprzaj dziadu!‘ toegevoegd, Pools voor ‘Casse-toi alors, pauvre con !‘ Woorden die op een website en T-shirts een eigen leven zijn gaan leiden.
Over Nederlandse vertalingen zwijgt de Franse kwaliteitskrant in alle talen. Maar een korte zoektocht levert de volgende versies op: ‘Lazer dan op, stomme klootzak’ (De Volkskrant), ‘Rot op, arme klootzak’ (NRC), ‘Flikker dan op, klootzak’ (Frits Abrahams op zijn NRC-weblog) en ‘Lazer dan ook op, klootzak’ (Trouw).
Maar zijn dat ‘adequate’ vertalingen van wat de Fransen al vertederend CTPC noemen? Is die klootzak inderdaad ‘arm’, of gewoon ‘zielig’, of toch ‘stom’? Of hebben wij geen bijvoeglijk naamwoord nodig voor een ‘pauvre con’? En voegen wij iemand mannelijke of vrouwelijke geslachtsorganen toe? Maar doen we dat ook in de vertaling van Franse krachttermen? En hoe zit het met andere talen? Wat zei Sarko in het Portugees? In het Hongaars? Fins? Japans? Arabisch?
‘Un jour peut-être “Sarkozy” sera une expression à lui tout seul… Une injure, voire !‘ verzucht een van de lezers in een reactie. ‘Wie weet wordt “Sarkozy” zelf ooit een uitdrukking. Een scheldwoord zelfs!’ Rot op! Lazer op! Flikker dan ook op, arme Sarkozy!
Een snelle blik in enkele lusofone kranten levert helaas niet veel variatie op:
*’Sai daqui, pobre imbecil'(Diário de Notícias, Portugal)
*’Pois então, vá embora, pobre imbecil’ (A Folha de São Paulo, Brazilië)
*’Desapareça daqui, seu pobre imbecil'(Notícias, Mozambique).
Een vertaling die ik in de Nederlandse verslaggeving mis is het eenvoudige maar (mits met de juiste intonatie uitgesproken) doeltreffende ‘sukkel’.
volgens mij komt het erop neer dat Sarkozy gewoon bedoelde: `Krijg dan ook maar helemaal het heen en weer, stomme lul.’ Of iets in zijn spreektrant. Wie kent de man, trouwens. Carla Bruni vindt hij waarschijnlijk boeiender dan politiek bedrijven. We wachten af… De Berlusconi van Paris, etcetera en zo voort… Gaap…
Mijn eigen vriendje zegt gewoon: `Val kapot,klootzak!’ Het gaat er volgens mij niet om zo’n tekst zodanig onder het licht te houden dat de kern als het ware verloren gaat. Inderdaad: de intonatie, de oerfranse tekst, de man himself en hoe hij zich over het algemeen uitdrukt weegt allemaal mee. Vertalen is een boeiend iet, maar je moet zo’n zinnetje ook niet doodvertalen.