Vorige week heb ik mijn eerste duovertaling afgerond en ingeleverd. Het was een fascinerende ervaring. Van mijn co-vertaler, die al veel ervaring op dit gebied heeft, had ik van tevoren een lijstje gekregen met de voor- en nadelen van het duovertalen en hoe men zich dient te gedragen. Dat was nuttig en nodig! Wanneer je altijd in je eentje vertaalt, raak je aan jezelf gewend. Je bent je eigen baas, kunt je eigen stijl aanhouden, hebt voorkeur voor bepaalde woorden, voor een bepaalde zinsbouw, je permitteert je bepaalde vrijheden, of niet.
Loslaten
Nu moet je dat opeens allemaal loslaten. Je vertaalt samen een boek dat er uiteindelijk moet uitzien alsof het door één persoon is vertaald. De eigen stijlen van twee vertalers moeten samensmelten. Dat is geen peulenschil. Zeker niet voor een zo eigengereid persoon als ik. We hadden besloten het boek in tweeën te delen. Mijn co-vertaler zou het eerste deel doen en ik het tweede. Het ging om een biografie, dus er hoorden ook nogal wat aanhangsels bij, die we hebben verdeeld op basis van beschikbare tijd.
Correcties
Om elkaars stijl te leren kennen, besloten we ieder een aantal pagina’s te vertalen en elkaar de teksten toe te sturen. Dan zouden we elkaars werk bestuderen, becommentariëren, corrigeren en terugsturen. Vervolgens konden we ieder ons deel van het boek vertalen en elkaar ter correctie toesturen. Dat was makkelijker gezegd dan gedaan. Gelukkig stond er in het lijstje met nuttige, nodige adviezen onder andere: je moet kritiek niet persoonlijk opvatten. Want allemensen, voor iemand als ik, die nooit drukproeven te zien krijgt en dus niet gewend is aan het rode potlood van de persklaarmaker, was het wel even slikken toen ik alle ‘correcties’ zag die in mijn tekst waren aangebracht. Ook omdat je zonder een écht potlood doodgewoon heel veel tekentjes in de tekst moet zetten om correcties, suggesties en opmerkingen aan te geven. Goed, hoofd koel houden en aan het werk. Na verloop van tijd begreep ik dat het virtuele rode potlood hoofdzakelijk suggesties deed omtrent de zinsbouw en de werkwoordstijden. Mijn co-vertaler was een andere stijl gewend en had dat overal aangegeven. Daardoor leek de tekst een slagveld, maar in de praktijk viel het nogal mee.
Afstemmen
Nadat ik me door de correcties heen had geworsteld, was het mijn beurt om het werk van mijn co-vertaler te bekijken. Al gauw begon ik net zoveel te ‘strepen’ als zij bij mij had gedaan. Ik bleef af van de zinsbouw, om aan de opvattingen van mijn co-vertaler tegemoet te komen, maar had een duidelijke voorkeur voor bepaalde woorden, synoniemen en uitdrukkingen. Nu werd duidelijk hoe nuttig het was om eerst een klein stukje tekst onder handen te nemen, want nu konden we de twee stijlen op elkaar afstemmen. Nadat we elkaars correcties hadden bekeken, werden we het eens over de stijl die we zouden aanhouden. We moesten allebei een beetje geven en nemen, maar dat is beslist te doen, al ligt altijd het gevaar op de loer dat je te veel van jezelf aan de ander wilt opleggen. Je mag niet herschrijven. Als een zin goed is zoals hij er staat, maar niet helemaal aan jouw stijl beantwoordt, moet je er niets aan doen, of hooguit correcties aangeven om hem aan te passen aan de overeengekomen stijl. Dat was in het begin erg moeilijk, en misschien ben ik in dit opzicht nog wel eens buiten mijn boekje gegaan, maar dat was allemaal te goeder trouw.
Voordelen
Het grote voordeel van zo’n duovertaling is dat je zwakke punten worden belicht, dingen waarin je een beetje vastgeroest zit en die voor verbetering vatbaar zijn. Een tweede voordeel is dat je elkaar voor fouten en vergissingen behoedt. Een derde voordeel is dat twee meer weten en meer zien dan één, en dat je op die manier een puike vertaling kunt afleveren.
Nadelen
Aangezien dit mijn eerste ervaring was op dit gebied is het enige nadeel eigenlijk dat het werk me nogal veel tijd heeft gekost. Méér tijd dan wanneer ik het hele boek zelf zou hebben vertaald. Maar wie dit vaker doet, raakt er ongetwijfeld bedreven in en leert vanzelf wat de beste manier van werken is.
Hoi Els,
Dit proces ga ik de komende weken ook in: het ene boek wordt een duovertaling en het andere gaan we met maar liefst met z’n vieren te lijf. Ik ben benieuwd hoe het gaat lopen, want de voetangels en klemmen die je noemt heb ik ook al als beren zien opdoemen. Maar de voordelen zijn natuurlijk ook heel groot.
Doe mij dat lijstje ook, als je wilt?
Groetjes,
Daniëlle
Ik vraag me af wat de reden is om een duovertaling te doen. Wil de uitgever dat of is dat een keuze die je zelf maakt? In hele dikke boeken zie je wel vaker twee vertalers vermeld staan, en dan kan ik beredeneren dat daarvoor gekozen is om tijd te besparen. Maar als ik lees dat het je eigenlijk meer tijd heeft gekost dan wanneer je het alleen vertaald zou hebben, vraag ik me vervolgens af wat dan de reden kan zijn voor zo’n gezamenlijk project. Vooral bij fictie lijkt me dat een lastige klus, zoals je dus ook al beschrijft, omdat je hier veel meer met een eigen stijl van vertalen te maken hebt dan bij non-fictie. Los van het feit dat je even bevrijdt wordt uit je eenzame positie, want die hoort nu eenmaal bij het vak, vraag ik me af wat je er per saldo mee opschiet.
Een van de redenen om een boek door meerdere vertalers te laten vertalen is inderdaad de wens van de uitgeverij om het boek zo snel mogelijk op de Nederlandse markt te brengen. Soms wil men het boek zelfs op dezelfde datum laten verschijnen als de originele versie in het buitenland.
Een andere reden kan zijn dat de vertaler die de opdracht heeft aangenomen liever met een ander samenwerkt omdat hij/zij dat gewoon prettig vindt of omdat hij/zij niet voldoende tijd heeft om het hele boek binnen de daarvoor vastgestelde tijd te vertalen. In zo’n geval pleegt hij/zij overleg met de uitgeverij over het aantrekken van een co-vertaler.
Geen enkele vertaler is verplicht om via deze methode te werken. Ik kreeg de kans aangeboden en wilde het graag eens proberen.
groetjes,
Els
Het punt van de tijdwinst is inderdaad verwarrend. Korte uitleg: twee vertalers werken sneller dan één, maar per portie ben je langer met dat stuk bezig dan als je het in je eentje zou vertalen. Vanuit de uitgever gezien wordt er echter wel degelijk tijdwinst geboekt, alleen de vertaler is meer tijd dan gebruikelijk kwijt met overleggen. Voorbeeldje: een boek van 50 000 woorden in een maand. Gedeeld door twee: ieder 25 000 woorden in twee weken. Maar door dat overleg gaat dat niet op, en worden het drie weken. De tijdwinst voor de uitgever blijft.
Nog een korte aanvulling bij de reactie van Roswitha hierboven. Een duovertaling kan, afgezien van het tijdsaspect, een duidelijke meerwaarde hebben boven een vertaling door één persoon. Voorwaarde is wel dat de covertalers op elkaar ingespeeld zijn en een enigszins vergelijkbare vertaalopvatting en gevoel voor de doeltaal hebben. Als aan die voorwaarden is voldaan, is het resultaat ongetwijfeld beter dan wanneer één persoon de vertaling zou hebben gemaakt.
En je wordt er een betere vertaler van. Je leert enorm veel van directe feedback op stukken van je vertaling terwijl je er nog mee bezig bent en goed in het boek ingevoerd bent, zeker als de covertalers proberen hun opmerkingen over elkaars werk goed te beargumenteren en niet volstaan met ‘ik vind x gewoon mooier dan y’. En als er problemen opduiken, geldt dat twee meer weten dan één. Vaak vind je al overleggend over een bepaalde passage een ‘derde weg’ die beter is dan het oorspronkelijke voorstel én de gewijzigde versie van de covertaler.
Ik vertaal uitsluitend in duo, samen met een vaste co-vertaler, Otto Biersma. We werken al heel lang samen. Maar zoals bij elke relatie: het moet wel klikken, de vertaalstijl moet wel enigszins overeenkomen. Je moet je openstellen voor de inzichten van de ander, goed tegen kritiek kunnen, en daar de meerwaarde van inzien. Ik leer er nog steeds heel veel van.
Paulus
Ook ik zweer erbij, en soms is het ook goed om er eens ‘fris bloed’ bij te halen, want je went niet alleen aan je eigen tekortkomingen, maar ook aan die van je vaste vertaalmaatjes. Een mens kan niet genoeg worden opgeschud, daar word je als vakman/vrouw alleen maar beter en scherper van. Er blijft altijd genoeg te vertimmeren!