Net uit: De onzichtbare gorilla

De onzichtbare gorilla van Christopher Chabris en Daniel Simons, vertaald door Jan Willem Reitsma en verschenen bij De Arbeiderspers (oorspronkelijke titel: The Invisible Gorilla).

Dat het vertalen van non-fictie een bijdrage levert aan je éducation permanente heb ik weer eens ondervonden tijdens mijn werk aan De onzichtbare gorilla, een onthutsend boek van twee Amerikaanse cognitief psychologen. Het is vernoemd naar hun beroemde experiment met een filmpje met hoofdrollen voor een paar basketballen, een stuk of wat studenten en iemand in een gorillapak. Aan proefpersonen werd gevraagd om dit filmpje te bekijken en daarbij het aantal passes van het team in de witte kleding te tellen en de simultane acties van het zwarte team te negeren. Pakweg 50% van hen zag de ‘gorilla’, die pontificaal door het beeld wandelde, volledig over het hoofd! Dit maakt op een choquerende manier duidelijk hoezeer de concentratie op het één een soortement blindheid voor het ander kan veroorzaken. Logisch, zou je zeggen. Toch konden veel mensen die de gorilla over het hoofd hadden gezien dit nauwelijks bevatten. Verder lezen Net uit: De onzichtbare gorilla

Net uit: Het genootschap van de laatste dieren

Moore, Het genootschap van de laatste dierenHet genootschap van de laatste dieren van Jeffrey Moore, vertaald door Gerda Baardman en Wim Scherpenisse, uitgegeven bij De Arbeiderspers (oorspronkelijke titel: The Extinction Club).

De derde roman van Jeffrey Moore heeft twee sterk verschillende hoofdpersonen. De eerste heet Nile Nightingale; hij is veertig, beschouwt zijn leven als mislukt en is voor zichzelf en de schimmen uit zijn verleden vanuit de VS naar een onherbergzaam deel van Québec gevlucht. Hij is onder andere postzegelverzamelaar, talenwonder en afgekickt van zo ongeveer alles waar een mens aan verslaafd kan zijn. De tweede hoofdpersoon is een veertienjarig meisje, Céleste Jonquères. Zij is een radicale natuur- en dierenbeschermster die levensgevaarlijk is toegetakeld door een stel gewelddadige, gewetenloze jagers en handelaars in dierlijke producten. Verder lezen Net uit: Het genootschap van de laatste dieren

Net uit: Dezső Kosztolányi, De avonturen van Kornél Esti

De avonturen van Kornél Esti, van Dezső Kosztolányi, uit het Hongaars vertaald door Mari Alföldy, uitgegeven bij Van Gennep (oorspronkelijke titel: Esti Kornél kalandjai).

Kornél Esti is een favoriet personage van de Hongaarse schrijver Dezső Kosztolányi: een schelmachtige figuur die de regels van de burgerlijke wereld aan zijn laars lapt en in het kunstenaarsmilieu van Boedapest aan het begin van de twintigste eeuw en tijdens zijn vele reizen allerlei alledaagse en onwaarschijnlijke avonturen beleeft. Hij heet niet voor niets Esti: dit is een sprekende naam die ‘van de avond’ betekent. Nadat ik met veel plezier een eerdere bundel met heerlijke verhalen had vertaald rondom deze figuur, was ik erg blij toen ik weer de kans kreeg me aan Kosztolányi’s uitdagende proza te zetten. Verder lezen Net uit: Dezső Kosztolányi, De avonturen van Kornél Esti

Vertalersbonus

Niets is een grotere troost voor een auteur van een roman dan lezingen van zijn werk te ontdekken waaraan hij zelf niet had gedacht, en die de lezers hem aan de hand doen.’
– Umberto Eco: Naschrift bij De naam van de roos (1984)*

From Hell (cover)Bonussen zijn niet alleen voor bankiers weggelegd. Ook vertalers worden wel eens extra voor hun inspanningen beloond – maar dan met een ander soort beloning dan in de financiële wereld gangbaar is. Tijdens het vertalen ontdek je soms dingen in een boek waarvan onduidelijk is of de schrijver die er doelbewust in heeft gestopt, maar die een boek nóg meer lading geven. Zo blijkt uit From Hell van Alan Moore en Eddie Campbell.

From Hell is een monumentaal stripdrieluik waarin Alan Moore en Eddie Campbell fictie als scalpel hanteren om de historische werkelijkheid mee te lijf te gaan. Als zelfbewuste ‘pulpauteurs’ scheppen beide stripmakers een onvergetelijk beeld van Jack the Ripper als de man die eind negentiende eeuw waarheid niet meer van waanzin kon onderscheiden – en zodoende de twintigste eeuw op ‘gepaste’ wijze inluidde. Verder lezen Vertalersbonus

Net uit: Date met de dood

Date met de dood van Charlaine Harris, vertaald door Emmy van Beest en verschenen bij Luitingh-Sijthoff (oorspronkelijke titel: Dead Until Dark)

Date met de doodAl eeuwenlang duiken er vampiers op in volksverhalen en de literatuur. Het is nooit vast komen te staan hoe ze eruitzien, maar ze voeden zich in elk geval met bloed. De bekendste vampier is Dracula uit het gelijknamige boek van Bram Stoker uit 1897. Anne Rice publiceerde de vermaarde Vampire Chronicles (Vampierkronieken) tussen 1976 en 2003. De Twilight-serie van Stephenie Meyer werd een wereldwijde kaskraker, maar vier jaar voor het eerste Twilight-boek verscheen, kwam Charlaine Harris al met een succesvol vampierverhaal dat draait om de innemende, dappere Sookie Stackhouse.

Date met de dood is deel 1 van de Sookie Stackhouse-serie. Binnenkort verschijnen ook de volgende twee delen. Levend dood in Dallas, deel 2, is vertaald door Marion Drolsbach. Club Dood, deel 3, hebben we samen vertaald. Het is dus min of meer een duo-project geweest, omdat we elkaars vertalingen hebben nagekeken en becommentarieerd. Daarom gebruik ik het woord ‘wij’ waar het om vertaalkwesties gaat. Verder lezen Net uit: Date met de dood

Eersteling

Het is een mooie voorjaarsdag, dus ga ik op de fiets naar de Spuistraat, waar bij de Wereldbibliotheek een stapeltje presentexemplaren van Het land van de angst op mij wacht. Mijn hart houdt zich nog stil. Ik laad de boeken in mijn speciaal voor de gelegenheid van mijn vrouw geleende fietstas en als ik weer op de fiets stap, begint er iets te broeien. Voorlopig alleen dat ik niet als een gek moet gaan fietsen, alle verkeersregels aan mijn laars lappend, wat toch normaal is in Amsterdam, maar heel voorzichtig. Ik vervoer een schat, mij mag niets overkomen. Eindelijk thuisgekomen open ik met zinderend gemoed en bevende handen het eerste exemplaar om zwart op wit te lezen dat ik de vertaler ben. Drieënhalf jaar geleden dacht ik literatuur te gaan vertalen, een opleiding Vertalersvakschool en een jaar werken later ligt hier de eerste vrucht, mede dankzij het fantastische mentoraat van Mariolein Sabarte. Ik hoop dat er nog vele zullen volgen. Verder lezen Eersteling

Net uit: Het negerboek

Het NegerboekHet negerboek, van Lawrence Hill, vertaald door Ine Willems, uitgegeven bij Ailantus (oorspronkelijke titel: The Book of Negroes; zie ook het filmpje van Harper Collins op YouTube.

Aminata Diallo, dochter van een vroedvrouw en een edelsmid, is elf wanneer ze op het pad buiten Bayo wordt ontvoerd door slavenhandelaren. Drie maanden lang loopt ze in een gestaag groeiende keten van gevangengenomen negers naar de kust om daar gebrandmerkt te worden en verscheept naar de Amerikaanse koloniën. De verschrikkingen van het slavenschip, de slavenmarkt van Charles Town en de daaropvolgende jaren van slavernij – eerst op een indigoplantage, dan in het huishouden van de joodse indigo-inspecteur Solomon Lindo, die het woord ‘slaaf’ bij voorkeur mijdt en zijn slaven in plaats daarvan ‘bedienden’ noemt – beleeft de lezer door haar ogen in een relaas dat onvermijdelijk doet denken aan The Known World van Edward P. Jones (in 2005 bij Querido verschenen als De bekende wereld, vertaald door Marian Lameris).

‘En dat, begreep ik, betekende het om slaaf te zijn: je verleden deed er niet toe, in het heden was je onzichtbaar en je had geen zeggenschap over je toekomst.’ Verder lezen Net uit: Het negerboek

De vertaling is af (maar dan ben je er nog niet…)

Timothy Snyder, Bloedlanden, vertaald door Patty Adelaar en Ton Heuvelmans, uitgegeven bij Ambo (oorspronkelijke titel Bloodlands).

Vanmorgen kon ik het manuscript en de drukproeven van Bloedlanden van Timothy Snyder bij het oud-papier zetten: het boek is uit. De vertaling zelf was een paar maanden geleden al ingeleverd en de opmerkingen van de persklaarmaker waren ook vrij snel verwerkt, maar daarmee was ik nog niet klaar met dit boek.

Wijzigingen achteraf
Wij – mijn covertaler Ton Heuvelmans en ik – vertaalden vanaf manuscript en hebben dus in feite gewerkt met een voorlopige versie van de brontekst. Pas na inlevering van de vertaling kwam het ‘echte’ boek uit. Zo’n situatie is altijd spannend. Je denkt klaar te zijn, en dan blijkt de auteur in de definitieve versie nog van alles te hebben veranderd. Gelukkig had de redacteur het originele manuscript meegestuurd waarin alle wijzigingen waren aangegeven. Het waren er een heleboel. De meeste waren weliswaar niet relevant voor de vertaling, zoals ongelukkige woordafbrekingen, maar ja, je moet ze wel allemaal bekijken. Er zaten nog voldoende echte wijzigingen in om nog wat uurtjes zoet mee te zijn. Het kan overigens nog erger: ik heb een keer meegemaakt dat de auteur op de valreep nog een heel hoofdstuk had geschreven, met de laatste stand van zaken. Verder lezen De vertaling is af (maar dan ben je er nog niet…)

Over neuzen, rozijnen en vriendschap

Het vertalen van Will Grayson, Will Grayson door John Green en David Levithan (uitgeverij Lemniscaat)

‘When I was little, my dad used to tell me, “Will, you can pick your friends, and you can pick your nose, but you can’t pick your friend’s nose.”’

Niet letterlijk te vertalen, die eerste zin. De Nederlandse taal kent niet één woord dat zowel ‘kiezen’ als ‘pulken’ betekent. ‘Pulken’ is zo specifiek dat je er sowieso niet veel mee kunt. Onder het verder lezen zat ik alvast te peinzen wat ik ermee aan moest. Misschien iets in de richting van je vrienden kiezen en in je kiezen pulken, maar toen kwam ik op bladzijde 21, waar de vriend, die zijn liefdesverdriet in de alcohol heeft verzopen, laveloos op de grond ligt en dreigt te stikken in zijn eigen snot, zodat Will letterlijk geen andere keus heeft dan… juist ja.
(Wat werd het uiteindelijk? Zie het filmpje op YouTube.)

Nog nooit heb ik tijdens de eerste lezing van een boek dat ik zou gaan vertalen zo vaak gedacht: wat moet ik dáár nou mee? Dat is onvertaalbaar, en omdat erop door wordt gegaan kan ik er ook niet iets anders van maken. En dan heb ik het nog niet eens over het soort dingen dat zo onopvallend in de tekst verwerkt zit dat je er pas over struikelt als je echt aan de vertaling bezig bent.

Vijf jaar hebben ze over het schrijven van Will Grayson, Will Grayson gedaan, John Green en David Levithan, en dat heeft een geweldig boek opgeleverd. En ook een dat van spitsvondigheden aan elkaar hangt. Verder lezen Over neuzen, rozijnen en vriendschap

Net uit: Onder de huid

Onder de huid, van Lucie Whitehouse, vertaald door Els Franci-Ekeler, uitgegeven bij De Kern (oorspronkelijke titel: The Bed I Made).

Je moet als boekvertaler altijd maar afwachten welke opdrachten je krijgt. Hoe langer je voor een bepaalde uitgeverij werkt, hoe beter jij en je contactpersoon op de redactie elkaar leren kennen, en meestal is de keuze van de opdrachten dan wel raak, maar je kunt aan de cover van een boek niet altijd zien wat erin zit. Een enkele keer kom je voor verrassingen te staan. Soms een onaangename verrassing, als het boek veel slechter geschreven blijkt te zijn dan jij en de redactie hadden verwacht, slechter dan de buitenlandse recensies doen geloven, en dan zit er gewoon niets anders op dan er het beste van te maken.

Puntje van de stoel
Aan de andere kant kun je het soms ook heel erg goed treffen. Dan krijg je een boek waar je doodgewoon van zit te genieten. De inhoud, de stijl, de opbouw, alles is goed. Beter dan goed. Zo’n boek is Onder de huid van Lucie Whitehouse.

Het verhaal is klassiek: een moderne, capabele, jonge vrouw raakt in de ban van een knappe man, die uiteindelijk niet blijkt te zijn wat ze had gedacht. Ze probeert zich aan de relatie te onttrekken en als de man weigert haar te laten gaan, zoekt ze tijdelijk haar toevlucht op het Isle of Wight. Kort na haar aankomst ontmoet ze daar een andere jonge vrouw, maar enkele dagen later hoort ze dat die vrouw is verdronken doordat haar zeilboot is omgeslagen. Lucie Whitehouse heeft de levens van deze twee vrouwen centraal gesteld in een beklemmende psychologische thriller die de lezer op het puntje van zijn stoel houdt.