Witteman recenseert… of: de kwelling van de recensent

Een tweet van Sylvia Witteman deed in Vertalië wat stof opwaaien. Toegegeven: noch Sylvia Witteman, noch het medium Twitter leent zich voor veel nuances. Zelfs mét die kanttekening is er wel het een en ander dat ons, vertalers en lezers, in het verkeerde keelgat kan schieten.

De gewraakte tweet van Sylvia Witteman

Allereerst de discussie op Twitter in samenvatting.

Sylvia Witteman @sylviawitteman
Kut. De Nederlandse vertaling van de nieuwe King binnengekomen ipv het origineel. Net zo erg als neuken met cond… douchen met kleren aan. Verder lezen Witteman recenseert… of: de kwelling van de recensent

Het neusje van de hond

Dit weekend heb ik De hond van Rabelais gelezen, een boek over vertalen van Hans van Pinxteren. Het is een bundeling van eerder verschenen stukken over Van Pinxterens eigen vertalingen (van o.a. Flaubert, Stendhal, Flaubert, Montaigne), begin dit jaar verschenen bij VertaalVerhaal, de nieuwe boekenreeks van de VertalersVakschool. En ik kan het iedereen aanraden, ik vond het een fascinerend boek.

Ik had al eerder beschouwingen van Van Pinxteren over vertalen gelezen die ik interessant vond, met name het nawoord bij zijn vertaling van Balzacs Nicht Bette, waarin hij overtuigend uitlegt waarom dat boek niet louter heeft vertaald, maar hier en daar ook ingekort en stilistisch opgepoetst. Dit boek biedt naast een herziene versie van dat nawoord nog meer van zulke essays, in een kraakheldere stijl, met veel sprekende voorbeelden van boeiende vertaalproblemen. Samen vormen ze een aanstekelijk pleidooi voor creatieve vrijheid bij het vertalen, van een vertaler wiens toewijding en bevlogenheid bewondering afdwingen. Als betoog over vertaalstrategieën is het misschien niet zo systematisch en veelomvattend als Arthur Langevelds Vertalen wat er staat , maar het lijkt me evengoed onmisbare lectuur voor iedereen die in literair vertalen is geïnteresseerd. Verder lezen Het neusje van de hond

Boekvertaler in het theater

Soms is het een boekvertaler vergund een uitstapje te maken. Zo heb ik me de eerste maanden van dit jaar gebogen over het toneelstuk Invasion! (Invasie!) van de Zweedse roman- en toneelauteur Jonas Hassen Khemiri. Khemiri is een inventieve woordjongleur, gevierd en gelauwerd in Zweden en ook steeds meer daarbuiten. Omdat Khemiri zelfs voor een schrijver uitgesproken talig is, met grote belangstelling voor allerhande varianten van het Zweeds, is er voor vertalers veel te beleven aan zijn teksten. In Invasion! laat hij onder meer een gebrekkig Zweeds sprekende immigrant, hoogdravende acteurs, stoer pratende scholieren, verwijzingverslaafde wetenschappers en een opmerkelijk tierend meisje aan het woord. Straattaal, al dan niet bestaande jongerentaal, zelfverzonnen neologismen en poëtische inslagen spelen een grote rol. Taal is in Invasion! niet alleen een middel, maar ook een, naar mijn smaak zelfs hét, thema.

Invasie!
De opzet van het stuk is eenvoudig: scholieren bestormen het podium bij een doodsaai en onbegrijpelijk toneelstuk dat ze met school moeten bekijken. Terug op school transformeren ze de naam van het hoofdpersonage Abulkasem tot onder meer werkwoord, belediging, loftuiting, de naam van een vingerafdrukloze asielzoeker en die van een discodansende Libanese oom.

Aan dit uitstapje naar een toneeltekst zit ook een écht uitje vast, naar de Hoofdstad, naar theater Frascati. Verder lezen Boekvertaler in het theater

Vertalen is schade beperken

In de Volkskrant van 22 januari stond bij de korte signaleringen een stukje over mijn vertaling van District and Circle van Seamus Heaney. De anonieme auteur ging in op mijn vrije vertaling van de titel in ‘Regio en ring’. ‘Het is wennen,’ besloot het stukje cynisch, wat je kunt lezen als een conservatieve stellingname tegen iets wat niet zo degelijk is als vroeger. Maar de auteur is zich blijkbaar wel bewust van het feit dat hier een keuze gemaakt is. Verder lezen Vertalen is schade beperken

De vertalende recensent, of: het verschil tussen overzetten en vertalen

leestreinUtrecht CS. De trein heeft vertraging. Nee, dat zeg ik verkeerd: dat woord komt in het vocabulaire van NS niet meer voor. Tegenwoordig wordt dat verschijnsel als volgt omgeroepen: ‘De trein van 10.05 van A naar B vertrekt vandaag om 10.20.’ Elk nadeel heeft zijn voordeel, want door dit oponthoud heb ik nog tijd om een tijdschriftenhal binnen te lopen. Een interessante vondst: in De Groene Amsterdammer van deze week staat een paginagrote recensie van een vertaling van me!

Het artikel heet ‘Onder de huid van geliefden’, met de vermelding: ‘Anne Enright, Taking Pictures (volgt uitgever enzovoort). In het Nederlands verschenen als Het weer van gisteren (volgt keurig de vertaler, de uitgever enzovoort).’ Verder lezen De vertalende recensent, of: het verschil tussen overzetten en vertalen

Vertaalkritiek

Kritiek op vertalingen is een goede zaak. Die stimuleert de discussie erover en draagt er uiteindelijk toe bij dat ze beter worden. Maar aan ongefundeerde kritiek heeft niemand iets. Een voorbeeld van hoe het wel moet en hoe niet, aan de hand van een en hetzelfde boek.

In NRC Handelsblad van 4 november 2008 besprak Wil Rouleaux de door Nelleke van Maaren vertaalde roman De Strudlhoftrappen van Heimito von Doderer, die is verschenen bij Uitgeverij Atlas (oorspronkelijke titel Die Strudlhofstiege oder Melzer und die Tiefe der Jahre, 1951). In zijn recensie schrijft Rouleaux:

‘Doderer heeft een voorkeur voor lange en elegante volzinnen. Nu eens formuleert hij plechtstatig of zelfs ambtelijk (de beroemde Oostenrijkse Kanzleistil), of hij parodieert die stijl, en dan weer is hij ironisch, lyrisch of bijna uitbundig. Woordspel en citaten geven zijn barokke taalgebruik nog eens extra kleur – nuchtere lezers zullen het bij vlagen gemaniëreerd vinden.

Voor een vertaler is dit een uiterst moeilijke klus, ook al door de vele historische toespelingen. Nelleke van Maaren, die zes jaar geleden Doderers roman Ieder mens een moordenaar elegant vertaalde, heeft zich ook nu weer uitstekend van haar taak gekweten. Haar vertaling verschijnt zonder één voetnoot, wat alleen al een prestatie genoemd mag worden. Af en toe verheldert Van Maaren (‘zoals het in de Donaumonarchie gebruikelijk was’), verder is ze secuur en vindingrijk, treft bijna overal de juiste toon. Voor het specifieke Oostenrijkse idioom heeft ze vaak passende equivalenten gevonden en soms, als de betekenis uit de context kan worden afgeleid, blijven sfeervolle woorden als Beisl (eenvoudig restaurant) of Jause (tussenmaaltijd) gewoon onvertaald.

Kortom, een excellente vertaling van een van de grootste Duitse romans uit de tweede helft van de vorige eeuw.’

Een goede recensie, die van Rouleaux, niet zozeer vanwege de positieve conclusie, als wel omdat hij met argumenten onderbouwt waaróm de vertaling volgens hem deugt. Verder lezen Vertaalkritiek

Hoe betrouwbaar zijn lezersrecensies?

Boekvertalers vertalen vele boeken, en die zijn natuurlijk niet allemáál prachtig. Het komt zelfs voor dat een vertaler met tegenzin aan een boek werkt, wetend dat het nooit wat zal worden, hoe hij zijn best ook doet. De plot is niet leuk, of de personages zijn uiterst vlak, of de auteur wil zijn kennis spuien over een bepaald onderwerp dat hem na aan het hart ligt maar weinig met het verhaal boze reactiete maken heeft, zodat het geheel erg langdradig wordt. In zo’n geval levert de vertaler iets af waar hij niet achter kan staan, al is dat niet zijn schuld.

Wanneer de presentexemplaren dan op de mat vallen, is hij uiteraard nieuwsgierig naar de lezersrecensies. Die zijn te vinden op sites als bol.com, het Ezzulia Forum, ChickLit.nl en vele andere. De vertaler ziet dan dat hij niet alleen stond, want de lezer schrijft bijvoorbeeld dat hij het werkje zonde van het geld vond, of dat hij nog nooit zo’n slecht boek had gelezen. Jammer, maar helaas. De vertaler was dus niet de enige die het waardeloos vond. Verder lezen Hoe betrouwbaar zijn lezersrecensies?

Het beste buitenlandse boek

open boekDeze week heb ik weer naar de inmiddels jaarlijkse Avond van het boek gekeken. Naar de quiz, gespeeld door drie teams van schrijvers en een team van lezers, naar de boeiende fragmenten uit oude literaire tv-programma’s en met tussen de bedrijven door de uitslag van de verkiezing van ‘het beste buitenlandse boek aller tijden’. Heel Nederland had zijn stem mogen uitbrengen, de tien meest gekozen boeken waren bekend, maar de volgorde waarin ze waren geëindigd werd in de uitzending onthuld. Verder lezen Het beste buitenlandse boek

Vrij Nederland 28e detective- en thrillergids: ‘vertaalniveau daalt’

vn-thr07.jpgDe 28e detective- en thrillergids van Vrij Nederland is uit. Daarin komt in de redactionele inleiding van de A-Z-gids op pagina 65 de volgende zinsnede voor: ‘Sommige van onze recensenten klagen over het teruglopende niveau van de vertalingen uit met name het Engels. Maar ja, misdaad betaalt.’

Misschien betaalt misdaad, maar niet aan vertalers. Vertalen loont niet. Verder lezen Vrij Nederland 28e detective- en thrillergids: ‘vertaalniveau daalt’