Tag: column

Van vertalen en de dingen die niet kloppen: een vijfstappenplan

C. Reich, Wetten van wraak [omslag]Vertalen: soms zit het mee en soms zit het tegen. Altijd leuk om te horen wat er tegenzat, en ook altijd leuk om te horen wat meeviel, toch? Luister naar dit verhaal: hartverscheurend, met een happy end.

Eind mei 2009, de zomervakantie staat voor de deur, nog een paar weekjes laatste ronde en dan kan de vertaling de deur uit, deadlinesgewijs geheel op schema, want daar hecht ik aan. Tijd om verder te kijken dan mijn vakantieneus lang is. Een rondje bellen/mailen dus.

Stap 1: op zoek naar een Nieuwe Uitdaging
Een boek dient zich aan, eentje met overgewicht, bijna 130.000 woorden, de helft dikker dan de thrillers die ik normaal onder mijn arm neem. De deadline wordt na wederzijds overleg op 1 november gezet. Dat klinkt lekker ruim, en dat is prettig. Even snel plussen en minnen: eerst de huidige vertaling afmaken, dan correcties inwerken en zus en zo en dit en dat en vakantie en pats: aug en sep en okt, daarin passen precies bijna 130.000 woorden als ik een beetje meezit. Hm. Minder ruim dan in eerste instantie gejuicht, maar te doen.
Je bent een vijfenveertigduizendwoordenpermaandman of je bent het niet. Ik ben het wel, houd ik me voor. Verder lezen Van vertalen en de dingen die niet kloppen: een vijfstappenplan

Taal en mythe

Taal en mytheToen ik twintig jaar geleden vlak voor het einde stopte met mijn studies geschiedenis en filosofie en enige tijd later begon te studeren om eerst vertaler Engels en later ook Duits te worden, verloor ik niet meteen mijn liefde voor die eerste vakken. Het zal ook wel iets te maken hebben gehad met mijn partner, die zijn carrière in de theologie zou maken.

Samen ontdekten we in die tijd een reeks essays van de Duits-joodse (in die volgorde, daar stelde hij prijs op) neokantiaanse filosoof Ernst Cassirer (Sprache und Mythos). Hij laat daarin zien hoe symbolische en mythische vormen ons spreken en handelen bepalen. Logisch denken is volgens hem niet de enige voedingsbron van onze cultuur. Onder de logica van de taal en de beelden die we gebruiken bevindt zich een ‘grammatica’ van ervaring die al ons denken stuurt – van wetenschap tot poëzie en mythologie. Verder lezen Taal en mythe

Vertalingen die sporen achterlaten

Als je een boek aan het vertalen bent, ben je er meestal heel intensief mee bezig. Het is een verhevigde vorm van helemaal in een boek opgaan, zoals je dat ook met ‘gewoon’ lezen af en toe kunt hebben. Sommige vertaalklussen hebben daardoor sporen in mijn dagelijks leven nagelaten. Verder lezen Vertalingen die sporen achterlaten

Waarom is vertalen zo goed?

Er is een tijd geweest waarin ik literaire werken zoveel mogelijk in de oorspronkelijke taal trachtte te lezen. Elke vertaling verraadt het origineel, dat weet iedereen – en vertalers weten het als geen ander. Toch schort er iets aan dit literaire lezerssnobisme. Want hoe goed we die oorspronkelijke taal ook mogen kennen, de beheersing ervan komt gewoonlijk niet in de buurt van de vertrouwdheid waarmee we ons in de eigen moedertaal bewegen.

En op die vertrouwdheid komt het vaak aan. Want in de snelheid waarmee onze ogen over de regels vliegen is niet alleen de kennis van de woorden van belang. We lezen met al onze zintuigen. We horen het woord in onze oren, proeven de zin op de tong, voelen het ritme van de alinea door ons hele lichaam heen. De taal behelst zoveel meer dan woordenboekenkennis. Ze is het leefmilieu waarin een tekst ons langs talloze kanalen bereikt. Verder lezen Waarom is vertalen zo goed?

Boekvertalers

In het bulletin van de Vereniging van Letterkundigen (VvL) verschijnt onder de titel De zichtbare vertaler een serie columns van Martin de Haan. In zijn laatste bijdrage* houdt hij een warm pleidooi voor aansluiting van niet-literaire vertalers bij de VvL of de koepelvereniging VSenV. Met toestemming van Martin en de VvL plaatsen we die bijdrage, omdat die ook interessant is voor boekvertalers die het bulletin níet krijgen. Ten overvloede wijzen we erop dat Martin hier zijn eigen standpunt uiteenzet en niet als woordvoerder van de VvL optreedt.

De zichtbare vertaler 10: Boekvertalers
door Martin de Haan

In mijn bijdrage aan het allereerste nummer van VvL.nu (najaar 2006) stelde ik een fundamentele vraag: wat bezielt ons om als literaire schrijvers en vertalers samen in één club te gaan zitten, in plaats van aansluiting te zoeken bij onze respectieve niet-literaire vakgenoten? Verder lezen Boekvertalers

Goede ogen, beperkte kijk

Vrijdagmiddag, even naar de bibliotheek in het dorp. Terwijl ik op mijn gemak in de boeken neus, ben ik getuige van een gesprekje. Een mevrouw van een jaar of zeventig spreekt een bibliothecaresse aan omdat ze een bepaald boek niet kan vinden. ‘Bent u op zoek naar de normale uitgave, of naar het groteletterboek?’ vraagt de bibliothecaresse. Gelukkig weet ze haar gezicht in de plooi te houden als de mevrouw antwoordt: ‘O gut nee, alsjeblieft geen boek met grote letters, dat heb ik in één avond uit…’

Boekvertalers aller genres, verenigt u!

Het beeld van de stoffige vertaler die op zijn zolderkamer achter zijn typemachine of computer zit te zwoegen, moet steeds vaker plaats maken voor de vertaler van nu: zelfstandig ondernemer, netwerker, zwoegend achter toegankelijke literatuur en lectuur. Tijden veranderen, vertalers ook.

Daar waar de vertaler zich graag verschuilt achter het te vertalen boek of document, komt steeds vaker de roep van binnenuit om op te komen voor de beroepsgroep. En met reden: het beroep van vertaler wordt zwaar onderbetaald. Inflatie, prijsindexering, auteursrechten zijn concepten die zeer zeker in de wereld van de vertaler thuishoren, maar daarin tot op de dag van vandaag niet tot nauwelijks een plek blijken te hebben.

Het is dus tijd voor actie. In de afgelopen jaren hebben diverse vertalers hun krachten al gebundeld in initiatieven als dit weblog. Ook op de Wereldboekenmarkt in mei 2008 stond een afvaardiging van deze beroepsgroep. Zaterdag 17 oktober, van 13.00 uur tot 15.00 uur zullen er in verschillende steden in Nederland vertalers in boekhandels staan om het grote publiek kennis te laten nemen van hun werk.

Vertalers zijn vaak einzelgängers, solisten die hun beroep met veel plezier, maar voor weinig geld uitoefenen. Er zijn belangenorganisaties, zoals de VvL, die opkomen voor de rechten van vertalers en aanverwante beroepen, maar het is tijd dat vertalers ook zelf zichtbaar worden, en vooral ook blijven, en zich actief inzetten voor hun rechten en positie. Het is nu alleen nog de vraag hoe.

Als individu is het moeilijk iets substantieels voor een hele beroepsgroep te bereiken. Maar als er een vuist wordt gemaakt, maken we een kans. Niet alleen in financieel opzicht, maar vooral ook om ons heerlijke beroep te beschermen zodat de woorden van talloze internationale auteurs ook na hun dood blijven doorklinken in onze prachtige moedertaal. Vertalers, verenigt u!

De VvL op de Manuscripta

Op zondag 6 september, de ‘publieksdag’ van de Manuscripta, had de werkgroep vertalers van de VvL een kwartiertje ter beschikking gekregen om zich te presenteren aan het publiek. Eenvoudig was het niet: een kwartier is wel erg kort en het is ook niet eenvoudig om in een drukke en rumoerige hal de aandacht te trekken. Toch is dat nog redelijk gelukt: er waren meer dan dertig toehoorders, onder wie overigens een redelijk aantal vertalers. Wij, Els van der Pluym en ondergetekende, hielden een kort verhaaltje over de voetangels en klemmen van het vertalersvak en we hadden een vertaalwedstrijdje aan ons optreden vastgeknoopt.

Het aantal inzendingen was niet overweldigend (zes), maar het was een klein experiment, dat op die manier ook heel klein is gebleven.

De tekst die we het publiek voorlegden was de volgende: Verder lezen De VvL op de Manuscripta

Synchroniciteit en vertalen

Synchronicity is God’s way of remaining anonymous

Tijdens mijn vertaalloopbaan is er verscheidene keren sprake geweest van een opmerkelijke synchroniciteit. De eerste twee keer betrof het tekst en muziek. Ik heb altijd muziek op staan, en vanaf mijn tweede boek – dat rond 1900 speelt en over een joods meisje in Rusland gaat – probeer ik ‘bijpassende’ muziek te vinden. Ik had toen mijn eigen collectie al helemaal doorgewerkt, maar geen van de cd’s leek bij de tekst te passen. Uiteindelijk heb ik in de bibliotheek gevonden wat ik nodig had… klezmer!

Tekst en muziek
Mijn derde boek speelde in China. Op aanraden van de auteur kocht ik Concerts in China van Jean Michel Jarre. Jarre speelt synthesizer en wordt begeleid door een Chinees orkest. De cd smaakte al snel naar meer, en weldra had ik een kleine collectie mooie, oosterse muziek, die op de achtergrond een extra dimensie aan mijn werk gaf. Tot twee keer toe begon ik met een wel erg schrijnend stuk, terwijl tegelijkertijd een hartverscheurende Chinese respectievelijk Japanse fluit begon te spelen. De muziek en de tekst liepen van het begin tot het einde synchroon. Terwijl ik ‘technisch’ de ene tekst omzette in de andere, liepen de tranen over mijn wangen. Ik hoop dat er iets van de muziek in de tekst is terechtgekomen. Verder lezen Synchroniciteit en vertalen

Literair vertaler worden (3) De ontknoping

Elk trimester weer beginnen de workshops op de Vertalersvakschool met hetzelfde patroon: je komt de klas binnen, iedereen gaat zitten, tijdens het standaard voorstelrondje vertel je even wat je tot dan toe hebt gedaan (‘niets’), en dan is het de beurt aan de docent, die, vaak enigszins beduusd door de bewonderende blikken van alle aanwezigen, snel vertelt hoe lang hij of zij al vertaalt. Daarna is het even stil, en dan komt telkens weer de vraag van één van de studenten: ‘En hoe ben jíj nou begonnen met vertalen?’ Verder lezen Literair vertaler worden (3) De ontknoping