Vertalen is schade beperken

In de Volkskrant van 22 januari stond bij de korte signaleringen een stukje over mijn vertaling van District and Circle van Seamus Heaney. De anonieme auteur ging in op mijn vrije vertaling van de titel in ‘Regio en ring’. ‘Het is wennen,’ besloot het stukje cynisch, wat je kunt lezen als een conservatieve stellingname tegen iets wat niet zo degelijk is als vroeger. Maar de auteur is zich blijkbaar wel bewust van het feit dat hier een keuze gemaakt is. Verder lezen Vertalen is schade beperken

Broodvertalers

droog broodOnlangs kwam mij het volgende ter ore: een boekvertaler werd een boek ter vertaling aangeboden. Het leek hem wel wat, de deadline was ook haalbaar, dus begon het loven en bieden. De redacteur bood vier cent per woord. Dat vond de vertaler erg weinig. Hij wist dat niet alle uitgeverijen zich houden aan het herenakkoord zoals afgesproken tussen de VvL en de bij de LUG aangesloten uitgevers. Maar vier cent per woord? Daar kon hij niet van leven, en dat zei hij dan ook tegen de redacteur. De redacteur voelde met hem mee, maar ging niet over de tarieven; die kwamen van hogerhand, van de uitgever zelf. En toen zei de redacteur iets waarvan de mond van de boekvertaler openviel: ‘Er zijn genoeg vertalers die er niet van hoeven leven, die doen het wel voor vier cent.’ Verder lezen Broodvertalers

Waarom is vertalen zo goed?

Er is een tijd geweest waarin ik literaire werken zoveel mogelijk in de oorspronkelijke taal trachtte te lezen. Elke vertaling verraadt het origineel, dat weet iedereen – en vertalers weten het als geen ander. Toch schort er iets aan dit literaire lezerssnobisme. Want hoe goed we die oorspronkelijke taal ook mogen kennen, de beheersing ervan komt gewoonlijk niet in de buurt van de vertrouwdheid waarmee we ons in de eigen moedertaal bewegen.

En op die vertrouwdheid komt het vaak aan. Want in de snelheid waarmee onze ogen over de regels vliegen is niet alleen de kennis van de woorden van belang. We lezen met al onze zintuigen. We horen het woord in onze oren, proeven de zin op de tong, voelen het ritme van de alinea door ons hele lichaam heen. De taal behelst zoveel meer dan woordenboekenkennis. Ze is het leefmilieu waarin een tekst ons langs talloze kanalen bereikt. Verder lezen Waarom is vertalen zo goed?

Woord zoekt vertaling (6): to frogmarch

Voor to frogmarch geeft The Free Dictionary deze definities:

1. a method of carrying a resisting person in which each limb is held by one person and the victim is carried horizontally and face downwards

2. any method of making a resisting person move forward against his will

Andere woordenboeken geven soortgelijke beschrijvingen.

Van Dale Engels-Nederlands heeft er geen Nederlands woord voor, alleen een omschrijving:

1. (met vier man) bij de armen en benen pakken en voortslepen

2. bij de armen pakken en voortduwen

Is het woord ‘afmarcheren’ synoniem aan to frogmarch? Dat werd geopperd door collega’s, maar als je ‘afmarcheren’ in woordenboeken en naslagwerken opzoekt, vind je alleen de definitie: heengaan, inrukken, wegtrekken. Kortom, een legerterm die niet lijkt te duiden op het onder dwang meenemen van iemand die zich verzet.

Wat is dan wél een adequate vertaling voor to frogmarch, het voortduwen of meetrekken van een tegenstribbelende verdachte door twee agenten, of het bij armen en benen vastpakken en wegdragen van een opstandige demonstrant?

Is er een woord voor? Of zullen we het in het Nederlands altijd met een wat langere beschrijving moeten doen?

De VvL en de niet-literairen (3): Verzoek tot toetreding

Op 11 september 2009 spraken niet-literair en soms-literair boekvertalers Carla Hazewindus, Ellis Post Uiterweer en ondergetekende met Martin de Haan, Rien Verhoef en bestuursleden van VvL en Werkgroep Vertalers in het Lodewijk van Deysselhuis over een mogelijke toetreding van niet-literair boekvertalers tot de Vereniging van Schrijvers en Vertalers (VSenV). In wat voor vorm dan ook. We schreven daar eerder over.

We spraken af dat de niet-literairen bij het bureau van de Vereniging van Letterkundigen — de zelfstandige VSenV-afdeling die de belangen van schrijvers en vertalers behartigt — een verzoek tot toetreding zouden indienen waarin ze duidelijk maakten waarom niet-literair boekvertalers het administratief apparaat van de VSenV nodig meenden te hebben om hun belangen te behartigen. De drie niet-literairen vormden met Mart Ahuluheluw, Jeannet Dekker en Marce Noordenbos een werkgroep en togen aan het werk. Ze hielden een enquête om inzicht te krijgen in de markt- en inkomenspositie van boekvertalers. We maken van de gelegenheid gebruik om al die boekvertalers die de moeite hebben genomen de vragenlijst in te vullen hartelijk te bedanken. Dankzij jullie hebben we meer inzicht gekregen in de positie waarin boekvertalers zich in Nederland bevinden.

De resultaten van de enquête werden in het verzoek verwerkt om aan te tonen dat het hoog tijd is dat niet-literair boekvertalers gezamenlijk en geruggensteund door een vakorganisatie opkomen voor een verbetering van hun positie.

Het verzoek hebben we compleet met vragenlijst en enquête-uitslagen op 30 december op de bus gedaan. De VvL liet inmiddels weten het verzoek voor de eerstvolgende bestuursvergadering, op 18 februari, te hebben geagendeerd. We hebben het verzoek hieronder integraal weergegeven. Wie de tekst liever op zijn gemak offline leest, kan de brief als pdf, als Worddocument of in OpenDocument-indeling (odt) downloaden. Verder lezen De VvL en de niet-literairen (3): Verzoek tot toetreding

Lief en leed geveild

Belangrijke voorwerpenBelangrijke voorwerpen en persoonlijke bezittingen uit de collectie van Lenore Doolan en Harold Morris, inclusief boeken, kleding en sieraden door Leanne Shapton, vertaald door Nico Groen en verschenen bij De Bezige Bij. (Oorspronkelijke titel: Important Artifacts and Personal Property from the Collection of Lenore Doolan and Harold Morris, Including Books, Street Fashion, and Jewelry.)

De opkomst en ondergang van een liefdesrelatie, beschreven in de vorm van een veilingcatalogus: dat is Belangrijke voorwerpen… et cetera. Weinig mensen zullen zich er een voorstelling van kunnen maken. En dat is maar al te begrijpelijk, want Belangrijke voorwerpen… is een boek dat enig is in zijn soort.

Belangrijke voorwerpen… is de beschrijving van 1332 kavels met voorwerpen die ooit hebben toebehoord aan (de fictieve) Lenore Doolan, culinair redacteur bij The New York Times, en Harold Morris, veelgevraagd reclamefotograaf. Het betreft cadeaus die ze elkaar hebben gegeven, kleren die ze droegen, boeken die ze al dan niet samen lazen, cd’s, prullaria, theaterprogramma’s, menukaarten, foto’s, brieven en uitdraaien van e-mails die ze elkaar stuurden wanneer Harold weer eens voor een klus naar een verre uithoek van de wereld was gevlogen. Kortom: alle kostuums en rekwisieten uit het drama van hun liefdesleven. Verder lezen Lief en leed geveild

Marktpositie boekvertalers: de enquête

CEATL [logo]Een jaar geleden, in december 2008, deed de Europese Raad van Verenigingen van Literair Vertalers (CEATL) verslag van een vergelijkend onderzoek naar de inkomenspositie van literair vertalers in eenentwintig Europese landen en twee taalregio’s. Ook de Vereniging van Letterkundigen leverde gegevens voor het onderzoek, dat door die opzet voor het Nederlandse taalgebied beperkt bleef tot ‘vertalers van literatuur in de beperkte betekenis van het woord (fictie, poëzie, toneelwerken, etc.)’ die beschikken over het auteursrecht (zie kader).

Catastrofaal
De positie van literair vertalers in veel landen, waaronder koplopers van de Europese economie, kan volgens de CEATL op zijn website alleen maar worden beschreven als ‘catastrofaal’. ‘The most depressing study about translation I’ve ever heard about,’ schreef uitgever van vertaalde literatuur Chad Post op zijn weblog Three Percent. De Nederlandse literair vertaler neemt op grond van de betaalde woordprijs, royalty’s, leenrechtvergoedingen, beurzen en subsidies met een gemiddeld netto jaarinkomen van € 14.370 in het CEATL-overzicht een achtste positie in. Verder lezen Marktpositie boekvertalers: de enquête

Net uit: Goud geld

Norbert Vonnegut, Goud geld [omslag]Norbert Vonnegut, Goud geld, vertaald door Gert-Jan Kramer, verschenen bij
uitgeverij Verbum. (Oorspronkelijke titel: Top Producer)

Met een achternaam als Vonnegut ligt de eerste vraag voor de hand: nog familie van? Ja, Norbert is familie van. Norb is ook een insider op Wall Street die met dit boek debuteert als thrillerschrijver. Hij hanteert eenzelfde satirische stijl als zijn beroemde naamgenoot en weet aan de hand van een moordonderzoek op oneerbiedig komische wijze de beerput van Wall Street te lichten. Anders gezegd, Vonnegut heet ons welkom in het financiële gesticht dat Wall Street heet.

Naast de thrillerplot rondom de bizarre moord op Charlie Kelemen, een weldoener die in het zeeaquarium van Boston aan flarden wordt gescheurd door haaien, word je als lezer ondergedompeld in het leven van diens beste vriend: Grove O’Rourke, een topproducer op Wall Street. Grove, het hoofdpersonage, werkt zich steeds dieper in de nesten zodra hij op zoek gaat naar wie verantwoordelijk is voor de dood van zijn beste vriend. Verder lezen Net uit: Goud geld

Net uit: Het Einsteinmeisje

einsteinmeisjePhilip Sington, Het Einsteinmeisje, vertaald door Mieke Trouw-Luyckx, verschenen bij uitgeverij Sijthoff. (Oorspronkelijke titel: The Einstein Girl)

De meeste mensen denken bij Albert Einstein onmiddelijk aan de foto’s van een beminnelijke man met piekend wit haar, maar het is lang onbekend gebleven dat de beroemde natuurkundige ook erg onaangename kanten had. Schrijver en historicus Philip Sington besloot zich in de persoon Einstein te verdiepen toen zijn broer een documentaire over hem maakte. Sington bofte dat er net rond die tijd nieuwe feiten over Einsteins privéleven naar buiten kwamen die na de dood van de wetenschapper tientallen jaren waren verzwegen.

Brieven
Het idee voor het Einsteinmeisje ontstond toen Sington brieven onder ogen kreeg van Einstein en zijn eerste vrouw, de Servische wiskundige Mileva Marić. Die brieven onthulden een geheim dat ze ondanks hun scheiding uit alle macht voor de wereld verborgen wilden houden. In zijn roman wilde Sington iets van die schaduw over Einsteins leven laten zien, maar het was ook zijn bedoeling om iets van Einsteins baanbrekende werk tot uiting te laten komen. Verder lezen Net uit: Het Einsteinmeisje

Nederlandse literatuur in het Engels

Op donderdag 10 december 2009 wordt in Perdu een avond gehouden over Nederlandse literatuur in Engelse vertaling, met de dichters Hélène Gelèns, Hagar Peeters, Mustafa Stitou en Kate Foley (Britse dichter wonend te Amsterdam), auteur Manon Uphoff en de vertalers David Colmer, Donald Gardner, Sam Garrett en Willem Groenewegen. Het programma wordt gepresenteerd door dr. Martin Bax, redacteur van het Engelse literaire tijdschrift AMBIT.

‘A Dutch invasion?’ is een programma over recente Nederlandse literatuur die de oversteek naar Engeland heeft gemaakt en dat is opgebouwd rond de net verschenen editie van AMBIT. Daarin staat een aantal nieuwe vertalingen van Nederlandse gedichten en proza centraal. De Nederlandse schrijvers lezen voor uit eigen werk; hun vertalers lezen de vertalingen. Dit tweetalige programma is gericht op zowel Nederlandstaligen die nieuwsgierig zijn naar het procédé van het vertalen en de receptie van Nederlandse literatuur in Engeland, als op Engelstaligen die belangstelling hebben voor recente Nederlandse literatuur. Speciale gast is dr. Martin Bax, redacteur van AMBIT, die het programma zal presenteren. De deelnemers geven niet alleen lezingen, ze gaan ook in discussie met elkaar en met het publiek. Wat is de Nederlandse poëzie eigenlijk en overleeft ze in een vreemde taal?

Aanvang: 20.00
zaal open: 19.30
Entree: € 7,- / € 5,- (met o.m. vriendenpas)
Locatie: Perdu, Kloveniersburgwal 86, Amsterdam