Dit is het eerste deel van een tweeluik over persklaarmaken. Over een aantal dagen volgt deel 2.
Op dit blog is al eerder aandacht besteed aan de persklaarmaker. Er is een discussie ontstaan over wat een persklaarmaker doet of zou moeten doen, er is opgemerkt dat ze wel erg onderbetaald zijn, ze zijn ondergebracht in categorieën, en sommigen zijn geheel naamloos de hemel in geprezen.
In dit stukje wil ik het hebben over het andere soort persklaarmaker, het type dat nijdig zit te krassen. De nietsvermoedende vertaler opent de envelop of de doos waarin de persklaargemaakte vertaling hem is toegestuurd. Zoals altijd is het een moment waarop zijn hart extra snel klopt, want ook al had hij nog zo zijn best gedaan, toch twijfelt hij aan zichzelf. Dit is het moment van de waarheid: heeft hij allerlei zinspelingen over het hoofd gezien, is hij zo één geworden met de brontekst dat hem de barbarismen niet zijn opgevallen? Of kan hij zoals gewoonlijk opgelucht ademhalen omdat het toch niet zo’n ramp is dat hij ergens een dt-foutje heeft gemaakt, een tikfout over het hoofd gezien, iets te vaak de zin met het onderwerp is begonnen, of andere kleine dingetjes heeft gedaan die gemakkelijk te corrigeren zijn? Verder lezen De Persklaarmaker From Hell
Vroeger, in de tweede helft van de twintigste eeuw, moest je heel wat in huis hebben om te kunnen vertalen. Letterlijk. Tegenwoordig kom je al een flink eind met een eenvoudige laptop, een pakketje software, internet en natuurlijk de vereiste capaciteiten en bevlogenheid, maar vroeger moest je eerst een logge schrijfmachine, een stapel lijvige naslagwerken en een arsenaal aan kantoorbenodigdheden aanschaffen. Vertaaltools, tekstverwerkers, printers, virtuele collega’s en Wikipedia waren er nog niet. Je zat gewoon in je eentje achter de voorhistorische schrijfmachine met een woordenboek, een pak papier, een flesje Tipp-Ex en een prullenbak onder handbereik en deed alles zelf. Hoe ging dat in zijn werk, vertalen in de computerloze oertijd? Oma vertelt…
In Vertalië wordt, zoals u inmiddels weet, veel geklaagd over de persklaarmaker. Het zou om een zeer lage diersoort gaan, door uitgevers ingezet om het werk van de deskundige, toegewijde vertaler met lelijke, onterechte strepen te ontsieren en in de kantlijn te voorzien van opmerkingen die getuigen van een totaal gebrek aan intelligentie, eruditie, inzicht, aandacht en gevoel voor humor. Dit met het oog op de gemiddelde lezer, van wie iedereen weet dat het hem ten enenmale ontbreekt aan intelligentie, eruditie, inzicht, aandacht en gevoel voor humor. Voor deze lezer moet de tekst geschikt worden gemaakt – door een soortgenoot. Het spreekt vanzelf dat die soortgenoot daarvoor niet meer dan een grijpstuiver hoeft te ontvangen, want wat eet zo’n beest nou helemaal? Onverteerbare zinnen die niemand blieft en een scheutje gal of azijn op zijn tijd, meer niet. En daar mogen deze dieren heel blij mee zijn, want ze kunnen niets, anders gingen ze wel wat anders doen. Andermans werk afkatten, dat is het enige waar ze goed in zijn.
Vertalen is de meest intense vorm van close-reading die er bestaat. Albert Verwey zei het al: ‘Zoodra men het in vreemde taal geschrevene zoo indringend leest dat men niet laten kan het na te zeggen in de eigene, is er de vertaling.’ Bovendien steekt een vertaler van bijna elk boek dat hij vertaalt iets op. Soms maakt hij kennis met een nieuw aspect van zijn beroep of van de letteren in het algemeen, soms met heel andere dingen. Voor sommige boeken moet hij veel onderzoek doen: welk gereedschap gebruikte een leerlooier in Engeland in de veertiende eeuw, bestond dat elders ook en hoe heet het in het Nederlands? Hoe werd een bepaalde bewerking genoemd en hoe werd die uitgevoerd? Hoe werden tijdens de Chinese Culturele Revolutie de bijeenkomsten genoemd waarbij veroordeelde politieke gevangenen aan het volk werden getoond – bestond er in die periode in de Nederlandse pers consensus over een bepaalde Nederlandse term? Hoe wordt in de wijsbegeerte een bepaald begrip genoemd, welke van de gevonden termen is in deze context de juiste, en waarom? Ook een vertaler die zich niet specialiseert, stuit geregeld op teksten waarin dergelijke kwesties aan de orde komen. 
Gebaren, houdingen, geluiden en bewegingen stellen vertalers soms voor grote problemen. Neem waggle. Geen van de vertalingen in de Van Dale Engels-Nederlands is bruikbaar in een zinnetje als She waggled her fingers. Je weet wat deze vrouw doet: ze beweegt haar vingers alsof ze zachtjes op een tafel trommelt, maar dan in de lucht. Je ziet het voor je, maar hoe zeg je dat in het Nederlands? 
Het is hartje winter, we kijken met weemoed terug op de zomer en veel Nederlanders zijn vanwege de kou naar zonnige oorden afgereisd om daar op het strand of aan een zwembad te liggen en een mooi bruin kleurtje te krijgen. Dat brengt me op het woord pool house, zo’n huisje naast het zwembad waarin men zich in zwemkledij kan hijsen en waar het gereedschap wordt opgeborgen om het zwembad van bladeren en dergelijke te ontdoen. Niet alleen staat het niet in Van Dale Engels-Nederlands, maar ik heb nog niemand gevonden die er een adequate vertaling voor weet. Misschien is dat niet zo vreemd, want ook in de Engelse woordenboeken wordt er niet over gerept. In 
Wie regelmatig de stukjes op dit blog leest die verschijnen in de rubriek Net Uit, zou gemakkelijk tot de conclusie kunnen komen dat boekvertalers uitsluitend interessante, goed geschreven boeken onder handen krijgen, zij het met problemen op vertaalgebied. Boekvertalers doen hun best de stijl van de auteur zo goed mogelijk in een andere taal tot zijn recht te laten komen, ze peinzen lang over dat ene woord dat de auteur zo kundig daar heeft gebruikt en niet op een andere plek. Ze gaan helemaal op in het boeiende verhaal en leven mee met alle personages die zo goed uit de verf komen. Wanneer ze de vertaalde tekst opsturen, is het alsof ze afscheid nemen van een goede vriend.
Sprawling en rambling – twee woorden die in het Engels bijna letterlijk breder zijn dan al hun Nederlandse vertalingen. To sprawl is volgens Van Dale Engels-Nederlands onder meer: ‘zich in alle richtingen verbreiden’, ‘onregelmatig van vorm zijn’. Van Dale noemt als voorbeeld sprawling suburbs: naar alle kanten uitgroeiende voorsteden. Rambling heeft als bijvoeglijk naamwoord een eigen lemma met als vertalingen onder meer: ‘onsamenhangend’, ‘verward’, ‘grillig’, ‘stelselloos’ (zonder concrete voorbeelden), en ‘kruipend’ en ‘klimmend’ (als het om planten gaat). Wat doen we met deze woorden wanneer ze van toepassing zijn op woningen?