Auteur: Hans Kloos

Vertaalcellen

Literaire vertalingen uit zogenaamde ‘kleine’ talen lijken nog zeldzamer te worden dan ze al zijn. Op universiteiten verdwijnen steeds meer kleine talen. En zo dreigt de kruisbestuiving van verschillende culturen steeds meer beperkt te worden tot die van de grote talen. Diversiteit staat niet alleen in de natuur onder druk, maar ook in de literatuur, in de cultuur in brede zin.

Om daar iets aan te doen gaat literair tijdschrift Terras vertaalcellen oprichten: samenwerkingsverbanden van een kenner van een kleine taal met een ervaren vertaler, een beginnende vertaler en een redacteur. Hier kun je daar meer over lezen: https://terras.substack.com/p/terras-gaat-vertaalcellen-inrichten

de illustratie van een kiemcel op het omslag van Vestdijks essays

Waarom voor de benaming vertaalcéllen is gekozen, wordt niet direct uit de doeken gedaan. Het roept allerlei associaties op, van een monnikencel tot een communistische cel tot een viruscel. Het treffendste is vermoedelijk de titel die Vestdijk gaf aan zijn beschouwing over aard en wezen van de poëzie: de glanzende kiemcel. Dat hopen de vertaalcellen ook te worden.

Vertalerseizoen

Het einde van het voorjaar en begin van de zomer betekent in de boekenwereld inmiddels dat de zonnestralen ook de vertalers weten te vinden. Het is de tijd van de nominaties voor de Filter Vertaalprijs (2x), de shortlist voor de Europese Literatuurprijs en de uitreiking van de Therèse Cornips Stipendia, nadat het voorjaar al mooi was begonnen met de Martinus Nijhoffprijs voor Paula Stevens, vertaler uit het Noors, en de longlist voor de Europese Literatuurprijs. De redactie van Nieuwsuur vond in de laatste prijs en alle ophef over de ontwikkeling van AI ook reden om een item aan het vertalen te wijden. Daarvoor interviewden ze drie vertalers: longlisters Brenda Lelie en Martin de Haan en jurylid en vorig winnaar Karina van Santen: https://nos.nl/nieuwsuur/video/2526137-prijs-voor-vertaalde-boeken-voelt-als-een-roeping

Boekvertalers.nl feliciteert Anne Mulleners en Lotte Lentes, Annelous Stiggelbout, Bette Westera, Floortje Schoevaart, Inge Piryns, Jan Fastenau, Jan van der Haar, Karol Lesman, Kiki Coumans (2x), Lette Vos, Liesbeth van Nes, Lore Aertsen, Maria Postema, Ralph Aarnout, Robert-Jan Henkes en Rokus Hofstede met hun nominatie of toekenning!

Lees wie met welk boek is genomineerd:

Filter Vertaalprijs 2024
Filter Vertaalprijs kinder- en jeugdboeken 2024
Europese Literatuurprijs 2024

en welke vertalers een Therèse Cornips Stipendium ontvingen.

De interviews voor Nieuwsuur leidden ook nog tot een interessant stukje op de site van de NOS: Vak van vertaler verandert: ‘AI bedreigt menselijke taal’. (Met twee foutjes: Brenda Lelie vertaalt niet in het Lets maar uit het Lets, en er wordt haar een uitspraak toegeschreven die uit de mond van Karina van Santen kwam.)

“We besteden onze menselijkheid uit aan een algoritme”

Vertaler en schrijver Martin de Haan schreef voor de Volkskrant een zeer lezenswaardig stuk over kunstmatige intelligentie in de wereld van de kunst en de literatuur en die van het vertalen in het bijzonder. Lees AI kan de menselijke vertaler overbodig maken. Maar waarom zouden we dat willen?

Deze illustratie van Leonie Bos verlucht het krantenartikel

Willem van Toorn, dichter, prozaïst én vertaler

31 mei 2024 overleed Willem van Toorn in Châteauroux. Hij is 88 geworden, maar was er de man niet naar om op zijn lauweren te rusten. Zo verscheen bijna gelijktijdig met zijn overlijden nog een nieuwe Kafka-vertaling, plus een inleiding op het werk van de grote auteur.

Willem van Toorn, 1982 (Fotopersbureau De Boer)

In de oude media en op social media is hij alom herdacht. Vaak met vermelding van zijn vertalerschap. Cees Koster schreef voor Filter, tijdschrift over vertalen een portret van de vertaler Van Toorn met de nadruk op de vele vertalingen van Kafka’s werk.

Eigenbelang, algemeen belang

Niemand in de boekenbranche zit te wachten op een verhoging van de BTW van 9 naar 21 procent. Ook vertalers niet. Dus is het logisch dat die daartegen in het geweer komen. Maar het gaat hier bepaald niet alleen om het eigenbelang van mensen uit de boekenwereld. Geen enkele lezer zal staan juichen bij een substantiële prijsverhoging. En hoe duurder het wordt om kranten en boeken te lezen, hoe minder mensen ze zullen lezen. Juist de bronnen die de mogelijkheid geven om goed, feitelijk geïnformeerd te worden en een zaak van meerdere kanten te bekijken en er genuanceerd over na te denken, dreigen beperkt te worden in hun bereik. En dat is misschien koren op de molen van een radicaal rechtse regering, maar het gaat in tegen het algemeen belang, het belang van de Nederlander waarmee die politici zo graag schermen.

Dus onderteken de petitie tegen de verhoging van de BTW op kranten en boeken. En in de theater- en kunstenwereld dreigt hetzelfde te gebeuren. Ook de petitie die dat wil voorkomen kun je natuurlijk ondertekenen.