Soms kom ik in een Zweeds boek dat ik zit te vertalen een woord tegen dat ik nog nooit eerder heb gezien. Zoals svallis. Misschien ben ik wel een van de weinigen die het woord niet kennen en zijn er anderen die zeggen: ‘Svallis, natuurlijk, wat is daarmee?’ Nou, niets eigenlijk, maar ik kende het niet en kwam het tegen in een episode waarin een schoolklas in september het laatste uitstapje van het seizoen maakt. Als de klas over loopplanken een moeras oversteekt, valt het een leraar op dat er svallis op de planken ligt. Maar hij heeft een verbandtrommel bij zich en is op alles voorbereid.
Dagsmeja
Svall-is, een soort ijs dus, maar wat voor ijs? Op internet is het antwoord te vinden en ik val rechtstreeks een actueel krantenbericht binnen. Ook op dit moment hebben de Zweden namelijk last van dat svallis en het is uitkijken geblazen met dat spul, want ze kunnen er niet tegen strooien. De technische reden daarvoor wordt ook in de krant genoemd, maar die laat ik hier maar achterwege. Svallis is ijs dat ontstaat als ontdooid ijs opnieuw bevriest, waardoor je verschillende lagen ijs op elkaar krijgt. Maar niet gewoon zomaar ontdooid ijs, nee, het ijs dat overdag smelt in de zon terwijl de temperatuur in de schaduw nog steeds onder nul is. En die omstandigheid heet dagsmeja. Alweer een nieuw woord geleerd!
Woord zoekt vertaling
Maar wat moet nu de vertaling worden in mijn boek? Eh… ijs? Ja, dan heb je het idee dat je iets geleerd hebt, en je schiet er qua vertaling niks mee op. Alleen omdat wij geen vergelijkbaar woord hebben. Tenminste niet dat ik weet. Mocht het wel bestaan, dan hou ik me aanbevolen. Wat betreft het nut van het nazoeken van zo’n woord hou ik het er maar op dat het toch leuk is om te weten. Bovendien kan ik nu, als ik in het geschikte seizoen naar Zweden ga, zeggen: ‘Uitkijken mensen, svallis!’
Ik heb er ook geen Nederlands woord voor, maar zou het zelf ‘aangevroren (of opgevroren) gesmolten sneeuw (of ijs)’ noemen. Kun je daar wat mee?
Als het belangrijk is voor het verhaal, zou ik er geloof ik toch iets meer van maken dan alleen ‘ijs’. Half ontdooid en weer opgevroren ijs? Dat is wel een hele mondvol, maar dan roept het tenminste een vergelijkbaar beeld op als in de brontekst. Of misschien de zin een beetje omgooien, de leraar laten constateren dat ‘de vochtige planken weer waren opgevroren’ of zoiets?
Bedankt voor de tips, Wim en Ellen. Heel belangrijk voor het verhaal is het niet, maar misschien moet ik inderdaad toch een omschrijving gebruiken, zoals jullie voorstellen, om recht te doen aan de brontekst.
Spontaan welt bij mij het woord “brokkelijs” op. Of het bestaat, weet ik niet, maar ik kan me erbij voorstellen dat het ijs door het smelten en opvriezen onvoorspelbaar afbrokkelt en dat het daarom gevaarlijk is.
Bij dit soort woorden mag je als vertaler wat mij betreft de creatieve kant opgaan en zelf nieuwe woorden bedenken, zolang het voor de lezer maar duidelijk is. is dat niet een beetje de lol van ons vak?
Succes!
Lucy
Ha Lucy, bedankt. Jouw ‘brokkelijs’ bestaat echt, hoor! Het bracht me zojuist op internet bij ‘Een woordenboeket voor Magda Devos’. Daarin wordt ook aan andere interessante vormen van ijs aandacht besteed, namelijk bomijs of kelderijs, waarvan wordt gezegd dat het de meeste mensen als fenomeen bekend zal zijn, maar dat de officiële benamingen minder algemeen verspreid zijn. Dat heb je wel vaker, dat je iets wel kent, maar het woord ervoor niet. Dan voelt het toch net of je het fenomeen ook maar half kent, gek is dat. Net als dat er een Turks woord schijnt te bestaan voor de ondergaande zon die in ramen weerspiegeld wordt. Als dat echt zo is, heb ik toch het idee dat de Turken meer hebben dan wij, ook al hebben wij die ondergaande zon en die ruiten net zo goed. Ik ben het zeker met je eens wat de lol van creativiteit betreft, maar als ik een bestaand woord kan vinden, dan heb ik dat liever. Als er nu een thriller opduikt waarin gevaarlijk bom- of kelderijs opduikt, ben ik daar in ieder geval klaar voor.
Hei Edith,
Direct even gekeken of ik die site kon vinden. Geweldig, enorm handig als je verhalen vol sneeuw en ijs moet vertalen! Wel ligt het gevaar op de loer dat je met zgn. gewestelijke termen te maken hebt, die in andere gewesten onbekend kunnen zijn. Maar in elk geval heeft het beestje dan een naam, altijd beter dan een moeizame omschrijving.