Sprawling en rambling – twee woorden die in het Engels bijna letterlijk breder zijn dan al hun Nederlandse vertalingen. To sprawl is volgens Van Dale Engels-Nederlands onder meer: ‘zich in alle richtingen verbreiden’, ‘onregelmatig van vorm zijn’. Van Dale noemt als voorbeeld sprawling suburbs: naar alle kanten uitgroeiende voorsteden. Rambling heeft als bijvoeglijk naamwoord een eigen lemma met als vertalingen onder meer: ‘onsamenhangend’, ‘verward’, ‘grillig’, ‘stelselloos’ (zonder concrete voorbeelden), en ‘kruipend’ en ‘klimmend’ (als het om planten gaat). Wat doen we met deze woorden wanneer ze van toepassing zijn op woningen?
Sprawling
Engelstalige auteurs strooien kwistig met sprawling houses, hoewel er ook in Engelstalige woordenboeken geen informatie te vinden is over het woord als beschrijving van de eigenschap van één enkel huis. Zie bijvoorbeeld het lemma sprawling in het Engelse woordenboek Merriam-Webster: 1 archaic: to lie thrashing or tossing about; to creep or clamber awkwardly 2: to lie or sit with arms and legs spread out 3: to spread or develop irregularly or without restraint <bushes sprawling along the road> <sprawling suburbs> <a sprawling narrative> transitive verb: to cause to spread out carelessly or awkwardly <sprawled out her books on the table>.
Laten we een praktijkvoorbeeld onder de loep nemen: a sprawling single-storey house. Een single-storey huis is een laag huis, zonder verdiepingen, maar in welk opzicht is het sprawling? Wordt er een ruime bungalow bedoeld? Of een huis met zijvleugels? Wil sprawling zeggen dat er aan het oorspronkelijke huis kamers zijn bijgebouwd? Bij de discussie hierover hebben de leden van de boekvertalerslijst wel vertalingen geopperd – ‘ruim’, ‘royaal’, ‘riant’ – maar deze beschrijvingen maken niet voldoende duidelijk dat sprawling vooral wil zeggen dat het huis in kwestie vermoedelijk een flinke oppervlakte beslaat. De vertaler stelt zichzelf in dit geval de vraag: waar denkt de Nederlandse lezer aan als hij ‘een ruime bungalow’ leest? Aan hoeveel oppervlakte die bungalow bestrijkt? Of ziet hij in zijn verbeelding een huis met ruime kamers en veel licht? Dit verschil in interpretatie is nu juist ons twistpunt. Ruimte versus oppervlakte, zou je kunnen zeggen. Doen we de oorspronkelijke tekst geweld aan als we a sprawling single-storey house vertalen met ‘een ruime bungalow’, terwijl de auteur iets ‘breders’ in gedachten had?
Rambling
En dan a rambling house. Deze woorden roepen het beeld op van een Villa Kakelbont: groot, rommelig, gezellig, grillig, met veranda’s en aangebouwde kamers, misschien zelfs torentjes op het dak. Maar probeer dat maar eens in één woord te vatten. Voor de goede orde: Merriam-Webster zwijgt ook bij ramble in alle talen over huizen. Alle genoemde voorbeelden gaan over dingen die beweging in zich hebben: to move aimlessly from place to place, to explore idly; to talk or write in a desultory or long-winded fashion; to grow or extend irregularly. Wat het des te moeilijker maakt om er een goede vertaling voor te vinden als het gaat over iets zo onbeweeglijks als een huis.
Het woord is aan u
Sprawling en rambling – twee lastige bijvoeglijke naamwoorden als ze betrekking hebben op een woning, of dat nu een flat, een villa, een boerderij in de outback van Australië of een ranch in het Wilde Westen is.
Het woord is dus weer aan u, lezers van dit blog. Uw reacties en mogelijke suggesties zijn zeer welkom.
Niemand een suggestie? Dan ga ik eens een gokje wagen.
Een ‘sprawling suburb’ lijkt me in elk geval een uitdijende voorstad.
Dat als uitgangspunt nemend, kom ik bij huizen die ‘sprawling’ en/of ‘rambling’ zijn op iets als als: (naar alle kanten) uitgedijd/uitgebouwd.
Of, in het geval van de bungalow, gewoon een ‘grote’ of ‘omvangrijke’ bungalow. Aangezien een bungalowbouwer niet de hoogte in kan bouwen, betekent ‘groot’ dan toch automatisch ‘een groot oppervlak beslaand’??
Bij een Villa Kakelbont zou ik waarschijnlijk een omschrijving verzinnen als ‘een huis met allerlei fraaie uitbouwen’ of ‘een huis met allerlei uitbouwsels’. Afhankelijk van hoe mooi of juist rommelig het geheel aandoet.
Bij de vertaling van een kookboek stuitte ik op de combinatie ‘sprawling kitchen’. Het gaat over de keuken van een driesterrenrestaurant, waarin veel reuring is. Ik voel er veel voor er een ‘bruisende’ keuken van te maken. Het zinsverband – “As a chef in charge of forty people in a sprawling kitchen…” – laat misschien ook een andere vertaling toe: “Als chef in een keuken waar veertig mensen rondrennen…” Of heeft iemand anders een beter idee?
Beste Nannie,
‘Sprawling’ slaat altijd op de oppervlakte, indeling en/of grootte van een pand. In jouw geval zou het kunnen zijn dat er aan de originele keuken stukken zijn bijgebouwd, aparte werkplekken, waardoor het geheel wat onoverzichtelijk is geworden. Een ‘onoverzichtelijke keuken’ zou dus een goede vertaling zijn. Dat het er ook gezellig is, staat los van ‘sprawling’.
Succes met de rest van de vertaling!
Els Franci
Beste Els,
Dank voor je reactie. Uiteindelijk heb ik gekozen voor ‘een keuken in ontwikkeling’. Onoverzichtelijk is wel goed gevonden, maar niet van toepassing, denk ik, op de hightech keuken van dit gerenommeerde restaurant, waar steeds nieuwe vindingen op kookgebied worden gedaan.
ik zocht sprawling op naar aanleiding van sprawling mansion in lost symbol van Dan Brown. (Ik ben hier natuurlijk niet de vertaler van, maar slechts een lezer haha), maar kon niet zoveel met de vertaling spartelend. In alle richtingen uitbreidend zegt me in ieder geval meer. Dank u.