Hieronder vertelt Kitty Pouwels, de vertaalster van De godsformule van José Rodrigues dos Santos, verschenen bij Em. Querido’s Uitgeverij bv (oorspronkelijke titel: A Fórmula de Deus), over het boek en de vertaalproblemen die ze erin tegenkwam.
Tomás Noronha, een Portugese cryptoloog, wordt bij de ingang van het Museum voor Oudheden in Caïro aangesproken door een mooie vrouw. Zij blijkt een Iraanse natuurkundige te zijn, die een mysterieus document van de hand van Albert Einstein in haar handtas heeft. Tomás wordt uitgenodigd om dit document op het Ministerie van Wetenschappen in Teheran te komen ontraadselen. Dit brengt hem op een reis die van Iran terug naar Portugal en vervolgens naar Tibet voert, waar hij grootse ontdekkingen doet. Anders dan de Iraanse autoriteiten denken, blijkt het document niet de formule voor een atoomwapen te bevatten, maar het wetenschappelijke bewijs voor het bestaan van God.
De uitdaging van het vertalen van deze thriller lag voor mij in de uiteenzettingen over natuur- en sterrenkunde. Tot mijn verbazing bleken de theorieën van Newton, Bohr en Clausius misschien geen gesneden koek, maar toch wel te volgen voor een rechtgeaarde alfa als ik. Na de eerste lezing was ik trots op mezelf en ingenomen met de auteur die mij had weten te boeien met deze bètamaterie. Maar voor vertalen is meer kennis nodig dan voor lezen. Natuurlijk leveren internet en Wikipedia een heleboel informatie op, maar hoe weet je zeker dat je de correcte termen op de goede manier gebruikt?
Hulde aan de helpers
Gelukkig zijn er op deze wereld mensen die bereid zijn een ander te helpen met het vinden van het juiste woord. Allereerst zijn daar de vakkundige leden van onze boekvertalerslijst, die hun kennis gul ter beschikking stellen. Verder ben ik bij het maken van deze vertaling geholpen door een student informatica met uitgebreide kennis over cryptografie (gevonden via internet), een Farsi-spreker en twee natuurkundigen. Zonder hen zouden slapeloze nachten mijn deel zijn geweest. Ten slotte word je als vertaler nog bijgestaan door de persklaarmaker en de mensen van de uitgeverij, die recht zetten wat scheef staat, oliën wat knarst – en in dit geval op enkele plaatsen ‘miljoen’ in ‘miljard’ veranderden. Oeps…
Raadseltje
Een raadseltje: hoe vind je in de boekenkast van een vertaler de door hem/haar vertaalde werken? Heel gemakkelijk: zie je dat rijtje gloednieuwe boeken, die glanzende, smetteloze ruggetjes? Dat zijn ze. Niets is frustrerender dan een boek openslaan waar je naam in staat maar waar je niets meer aan kunt veranderen. Dat toch doen is het lot tarten: gegarandeerd stuit je binnen vijf of tien minuten op een woord of zinswending die pijn doet aan je ogen. En waarom staat die komma daar op de tweede regel van pagina 63? Een kind kan zien dat hij thuishoort op pagina 489, derde regel van beneden! Nee, eigen vertalingen staan in de kast alleen voor sier en ijdelheid. Daarom is het ook zo prettig je presentexemplaren de wereld in te sturen, naar al die aardige, behulpzame mensen, bij wie ze onbekommerd boek kunnen zijn en ezelsoren kunnen krijgen.
Leuk stuk! Maar meen je dat nu serieus, dat je je eigen boeken niet meer inkijkt? Bij mij komt ook een maagdelijk exemplaar in de kast te staan – concreet product van mijn werk – maar beneden op tafel ligt wekenlang een tweede, waar ik af en toe in lees. Ik ben altijd erg benieuwd of ik zo’n boek na de maanden dat het uit mijn handen is geweest nog even boeiend, goed geschreven of wat-dan-ook vind als eerst. En ja, soms struikel ik dan ergens over, maar daar heb ik me bij neergelegd.
Aleid, dat vind ik moedig van je. Een heel enkele keer waag ik een blik, maar sinds ik daarbij onlangs ‘een laaf plafond’ tegenkwam heb ik me voorgenomen het niet meer te doen. Een verklaarbare typefout – je hersens rennen al vooruit naar die f in plafond – maar ik heb hem over het hoofd gezien (ondanks twee uitdraaien), de persklaarmaker idem, de corrector dito, en ik ook nog eens bij de laatste drukproef… Ik steek voortaan m’n kop weer in het zand.
Ja, ellendig, dat machteloze gevoel als je een fout ziet waar je niets meer aan kunt doen. Anderzijds sta ik soms versteld van de dingen die ik opgeschreven blijk te hebben — vooral als er woorden in staan waarvan ik me niet had gerealiseerd dat ik ze kende. Toch moet ik altijd even iets overwinnen voordat ik een eigen vertaling durf open te slaan.
O wat fijn om te lezen! Ik herken vooral de zin ‘vooral als er woorden in staan waarvan ik me niet had gerealiseerd dat ik ze kende’ – die vind ik dan wel terug in mijn laatste versie die naar de uitgever gaat, want bij de presentexemplaren ben ik nooit verder gekomen dan de colofon.
Wat ik mis bij deze schrijver zijn de woorden bewustzijn en liefde.Waardoor de huidige computer generatie blijft voortgaan op een blinde weg.Verder niets dan lof.
Ik ben net klaar met ” de Godsformule”. Een schitterend boek, lekker vlot en spannend geschreven. Ik was heel aagenaam verrast door de combinatiestijl, een thriller met een wetenschappelijke basis. Heel doordacht, heel verduidelijkend beschreven, kortom……ik zoek een gelijkaardig boek dat ik (net als deze uitgave) op één enkel weekend kan (en vooral wil…)verslinden!!!
Wetenschap, religie en spanning in één….. een zeer geslaagde uitgave en schitterende vertaling.
Bedankt voor het compliment! Eerlijk gezegd was ‘De godsformule’ mijn eerste ervaring met dit genre, als vertaler maar ook als lezer. Misschien kan googelen op thriller + wetenschap je op ideeën brengen. Of kijk eens op Crimezone.nl, daar staat een weelde aan recensies over thrillers.
Op blz 56 van de Godsformule wordt Lissabon in een vergelijking teruggebracht tot het formaat van een atoom. De kern van het atoom zou dan zo groot als een voetbal zijn en een elekron zo groot als een knikker.
Ligt het aan mij, of zou er moeten hebben gestaan dat je je een atoom even moet voorstellen zo groot als Lissabon. En niet Lissabon ingekrompen moet voorstellen als een atoom.
Dank voor het vertalen van dit boek. Ik wil het gaan lezen, maar kan het nergens online vinden, niet als geprint boek en niet als ebook. Kan iemand mij daarbij helpen?
Alvast dank.
Groet
Bastiaan