Misschien moet een vertaler veel fantasie hebben. Soms komt er beeldspraak voorbij waarvan je niet goed weet wat je ermee moet.
Op het ogenblik ben ik bezig met een thriller. Bepaald geen poëtisch werkje. Nee, er wordt veel achtervolgd en geschoten, en de helden en heldinnen schrikken er niet voor terug om uit vliegtuigen te springen en zo. Het is een boek met een kloeke toon.
En dan ineens, midden tussen al het geweld, het volgende zinnetje: His voice softened at the edges.
Op dit blog is al vaker gesproken over heel dicht bij de tekst blijven, of juist uit de losse pols vertalen, vrijheid blijheid, als het maar lekker leest. Aanhangers van deze laatste aanpak zullen weinig moeite hebben met het zinnetje; de ‘hij’ uit het verhaal gaat gewoon zachter spreken, of iets dergelijks. Maar stel dat je dicht bij de tekst wilt blijven? Wat doe je dan met de randjes van die stem?
Als je dichter bij de tekst wilt blijven, zou je hooguit het woordje ‘scherp’ in de vertaling kunnen verwerken (vanwege de associatie ‘edges’/’scherpe kantjes’). Dus: Zijn stem klonk minder scherp, of: De scherpe klank was uit zijn stem verdwenen, of: Zijn stem nam een minder scherpe klank aan.
Randjes of kantjes zouden mij in dit verband te ver gaan, d.w.z. te geforceerd, te onidiomatisch overkomen.
‘Dicht bij de tekst blijven’ is wat anders dan te letterlijk vertalen. Marijkes suggesties lijken me hier prima. (His voice had een edge to it: zijn stem klonk scherp. Geen ‘randje’ te bekennen!) Het ‘zachter praten’ wat je zelf noemt is weer minder geschikt, want dat wordt hier niet bedoeld met ‘softened’. Het gaat niet om het volume, maar om de klank – die wordt milder.
Toch vind ik dat zo moeilijk, die softenings, ‘he murmured’ enzovoort. Eigenlijk is het een zwaktebod van de auteur, omdat uit de contekst toch al duidelijk hoort te zijn hoe de sfeer is… Maar allee, op zijn Bels gezegd, hoe dit te vertalen: ik zou zeggen negeren. Als het later nog weer de kop op steekt, dan alsnog iets leuks van brouwen.
De uitdrukking “softens/softened at the edges” wordt heel vaak gebruikt, zag ik toen ik erop googelde, zo vaak dat je het misschien wel een cliché zou kunnen noemen. Je komt deze beeldspraak tegen in uitspraken over muziek, smaaksensaties, foto en film, architectuur enzovoort. Zelfs in adviezen over roerbakken of over het aanleggen van tuinpaden. Marijkes oplossing – geen randjes of kantjes noemen – lijkt mij prima.
Ik bedacht nog ‘zijn stem verloor (iets van) zijn rauwheid’.